Harde brexit dreigt voor Gibraltar, waar 95,9 procent ‘remain’ stemde

Spanje en het Verenigd Koninkrijk zijn nog steeds in onderhandeling over vrij personenverkeer tussen de ‘Rots’ en het Spaanse vasteland. 15.000 grenswerkers leven nog in onzekerheid en de deadline van 1 januari nadert.

‘Met nog twee dagen te gaan voor het einde van het jaar weet geen van beide partijen wat het begin van 2021 zal brengen’, schrijft het Spaanse dagblad El Mundo gisteren (29 december). Londen en Brussel hebben op kerstavond een akkoord bereikt waarin de voorwaarden zijn vastgelegd voor de nieuwe relatie tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU, maar over Gibraltar is in het 921 pagina’s tellende document niets te vinden.

De Spaanse minister van Buitenlandse Zaken, Arancha González Laya, benadrukte maandag nog eens dat ze voorstander is van een overeenkomst die maximale mobiliteit mogelijk maakt en zorgt voor een ‘gebied van gedeelde welvaart’ aan beide zijden van de grens, bericht El País. Laya verzekerde dat zij ‘tot de laatste seconde van 2020’ zal blijven onderhandelen om te voorkomen dat Gibraltar een ‘harde grens’ wordt van de EU. De minister wil voorkomen dat de 15.000 Spanjaarden die nu in Gibraltar un brood verdienen niet meer naar hun werk kunnen.

Als voor 1 januari geen akkoord wordt bereikt tussen Spanje en het VK, ligt de Europese buitengrens tussen Spanje en Gibraltar en komt er ‘een “harde brexit” voor een gebied dat massaal tegen het Britse verlaten van de Europese club heeft gestemd’, aldus El Mundo. ‘Gibraltar is in feite een derde land, waarvan de burgers geen van de voordelen zullen genieten die de Britten voor zichzelf met de EU zijn overeengekomen.’ Onder die voordelen vallen bijvoorbeeld de toegang tot de Spaanse sociale zekerheid voor Britten die in Spanje wonen en het automatisch erkennen van Britse rijbewijzen.

De ‘Rots’

De ‘Rots’, zoals het Britse overzeese gebied ook wel wordt genoemd, ligt op het zuidelijkste puntje van het Iberische Schiereiland en is al sinds 1713 Brits, hoewel Spanje nog steeds de soevereiniteit over het gebied claimt. Tegenwoordig heeft het gebied van zo’n 34.000 inwoners een hoge mate van zelfbestuur. Ze hebben zelfs een eigen munteenheid, het Gibraltarees pond.

Wel is het Verenigd Koninkrijk verantwoordelijk voor defensie en buitenlandse zaken van zijn overzees gebied, maar omdat Gibraltar geen deel uitmaakt van het Verenigd Koninkrijk zelf, valt het buiten de brexitovereenkomst tussen het VK en de EU. En hoewel echter 95,9 procent van de Gibraltarezen voor ‘remain’ stemde in het brexitreferendum van 2016, is het toch gedwongen om samen met het VK de Unie te verlaten.

‘Voor ons en voor de mensen in Campo de Gibraltar [de aangrenzende Spaanse regio] tikt de klok nog steeds’, tekende The Guardian op uit de mond van de Gibraltese premier Fabian Picardo, nadat bekend werd dat het VK en de EU een brexitdeal hadden gesloten.

Voorafgaand aan de pandemie staken gemiddeld 28.500 mensen per dag de grens over, waarvan zo’n 15.000 Spaanse burgers. Daarmee zijn Spanjaarden goed voor de helft van de arbeidskrachten in Gibraltar. Picardo heeft er lang voor gepleit dat vrij personenverkeer zou worden beschermd door de toetreding tot het Schengengebied – een stap die ertoe zou leiden dat Gibraltars banden met de EU juist nauwer zouden worden op het moment dat Groot-Brittannië het blok verlaat, aldus The Guardian.

Volgens de Spaanse krant El País bevindt een dergelijke overeenkomst zich in de laatste fase van de onderhandelingen. Naar verluidt zou Gibraltar toetreden tot de 26 Europese landen die momenteel vrij verkeer van personen via Schengen mogelijk maken, en daarmee zouden de luchthaven en de zeehaven van het overzeese gebied veranderen in de nieuwste buitengrens van de EU.

Gevoelig punt

‘Dat zou een gevoelig punt kunnen worden’, schrijft The Guardian. Zo’n overeenkomst zou betekenen dat Britse onderdanen hun paspoort moeten laten zien als ze Gibraltar binnen willen, terwijl Spanjaarden zonder belemmeringen kunnen reizen naar het Britse overzeese gebied.

Een ander groot struikelblok in de onderhandelingen is wie die grens gaat controleren. Premier Picardo en de Britse onderhandelaars eisen dat dit niet Spaanse agenten, maar Europese Frontex-agenten zullen zijn, aldus El País. Deze eis is Spanje bereid in te willigen, maar waar het aan vast blijft houden is dat in de ‘Britse kolonie’, zoals El País schrijft, geïnstalleerde Frontex-agenten afhankelijk zijn van en verslag uitbrengen aan de Spaanse autoriteiten. De regering van Gibraltar wil dat het agentschap de inreiscontroles bij de ‘Rots’ uitvoert zonder enige betrokkenheid van Spanje en dat is, aldus El País, een onhaalbare eis.

Bronnen uit het kamp van de Spaanse onderhandelaars verklaren tegenover het dagblad dat het Frontex-agentschap niets anders is dan een instrument ter ondersteuning van de EU-lidstaten die op hun verzoek handelen. Ten tweede is Schengen een overeenkomst tussen staten die elk hun verantwoordelijkheid nemen voor de naleving van de gemeenschappelijke regels aan de buitengrenzen. Spanje is dus de staat die aan de andere Schengenlanden verantwoording zal moeten afleggen voor verkeer aan de Europese buitengrens van Gibraltar. Het Verenigd Koninkrijk kan dit niet doen omdat het geen deel uitmaakt van Schengen, en Gibraltar kan dit niet doen omdat het volgens de onderhandelaars geen staat is, bericht El País.

In het geval dat er geen deal komt, heeft de Spaanse minister van Buitenlandse Zaken maar één lapmiddel tot haar beschikking: grenswerkers die zich voor 1 januari registreren hoeven niet door de paspoortcontrole als ze Gibraltar in en uit gaan, bericht Al Jazeera. ‘Er is geen plan b: of we bereiken een akkoord, of Gibraltar wordt een buitengrens van de Europese Unie’, citeert El Mundo Laya.