‘Scambaiters’: de oplichters die oplichting bestrijden

Internetoplichting is tijdens de pandemie met 83 procent toegenomen. Slachtoffers zijn vooral ouderen. Toen ook Rosie Okumura’s moeder werd ‘gescamd’, besloot ze terug te vechten en de oplichters zo veel mogelijk treiteren. ‘Het is grappig, het is leuk om te doen en mensen worden er blij van.’

Drie of vier keer per week zit de vijfendertigjarige Rosie Okumura een uur of twee te bellen met dieven die ze in de maling neemt. Rosie is een stemactrice in Los Angeles die al twee jaar lang, als een soort omgekeerd callcenter, het soort figuren opbelt van wie wij de telefoontjes het liefst zo snel mogelijk afkappen: oplichters die zich voordoen als de belastingdienst, een helpdesk of een instantie die belt over een auto-ongeval waarbij je onlangs betrokken zou zijn geweest, al weet je daar zelf niets van. Als Okumura zo’n oplichter aan de lijn krijgt, doet ze zich voor als een oud dametje, of als een meisje van zes, of ze geeft een feilloze imitatie ten beste van Siri, de virtuele assistent van Apple. Het is haar al eens gelukt om een zogenaamde medewerker van een klantenservice wijs te maken dat ze Britney Spears was. ‘Ik verdoe hun tijd,’ zegt ze, ‘en die tijd kunnen ze niet meer gebruiken om iemands oma te beroven.’

Okumura is een ‘scambaiter’, een burger die op eigen houtje de strijd aanbindt met internetoplichters (scammers) door hen dwars te zitten, aan de schandpaal te nagelen of zelfs op te lichten. ‘Scambaiting’ bestaat al zo’n twintig jaar en heeft geen brandschoon verleden: zeker vroeger wilden scambaiters zich weleens te buiten gaan aan extreme en vaak racistische vernederingstactieken. Maar op TikTok en YouTube geeft een nieuwe generatie nu de toon aan. Okumura, die op beide platforms meer dan anderhalf miljoen volgers heeft, houdt het graag ‘grappig en luchtig’.

In het VK was fraude via telefoon en tekstberichtjes tijdens de pandemie met 83 procent toegenomen

In april tweette de toenmalige Britse staatssecretaris van Volksgezondheid Lord Bethell over een ‘enorme plotselinge toename’ in het aantal spamtelefoontjes, en de Britse consumentenbond Which? had een maand eerder al vastgesteld dat fraude via telefoon en tekstberichtjes tijdens de pandemie met 83 procent was toegenomen. In mei waarschuwde de Britse telecomwaakhond Ofcom dat oplichters steeds beter in staat zijn bestaande telefoonnummers te ‘spoofen’, zodat je bijvoorbeeld echt door je bank lijkt te worden gebeld. In zo’n klimaat zijn scambaiters net superhelden. Maar is het wel zo simpel? Wat motiveert mensen zoals Okumura? Hoeveel nut heeft hun aanpak? Zijn ze er ooit in geslaagd een oplichter tot inkeer te brengen?

Bruce Wayne werd Batman om de moord op zijn ouders te wreken. Okumura werd scambaiter nadat een internetoplichter haar moeder 500 dollar lichter had gemaakt. Haar moeder is een alleenstaande zestiger bij wie in 2019 ineens een vreemd venstertje op het computerscherm verscheen. De pop-up, voorzien van het Windows-logo, meldde dat haar computer was geïnfecteerd met een virus. Er stond een telefoonnummer bij dat ze kon bellen om het virus te laten verwijderen. ‘Dus dat belde ze, en toen zeiden ze: je hebt een virus, laat ons verbinding maken met je computer, dan kijken we wat we kunnen doen.’ Okumura’s moeder gaf de scammers toegang tot haar computer, en daarmee tot al haar bestanden. Ze betaalde 500 dollar om ‘het virus te laten verwijderen’, en ondertussen werden ook al haar persoonlijke gegevens gestolen, waaronder haar burgerservicenummer.

De bank kon gelukkig voorkomen dat het geld van haar rekening werd afgeschreven, maar Okumura vond het niet genoeg dat haar moeder haar geld terug had. Ze vroeg haar om het nummer en belde dat zelf ook, om vervolgens de oplichter bijna twee uur aan het lijntje te houden. ‘Ik krijg enorm slechte vibes van mijn computer,’ begon ze met de stem van Kim Kardashian. ‘Zit u nu voor uw computer?’ vroeg de oplichter. ‘Nou ja, hij staat voor me, is dat… dat is toch hetzelfde?’ De opname van het gesprek zette ze op YouTube, en sindsdien heeft Okumura nog meer dan tweehonderd van dat soort opnamen gemaakt, die nu een aardige bron van reclame-inkomsten zijn. (Ze laat zich ook direct door bedrijven sponsoren.)

Amusement

‘Het is vooral ook amusement. Het is grappig, het is leuk om te doen en mensen worden er blij van,’ antwoordt ze op de vraag waarom ze dit doet. ‘Maar ik krijg ook elke dag wel een paar mails van mensen die zeggen: o, enorm bedankt, zonder jouw filmpje was ik 1500 dollar armer geweest.’ Ze is niet naïef, ze weet ook wel dat ze oplichters niet van hun praktijken kan weerhouden, maar ze hoopt ervoor te zorgen dat mensen er niet meer in trappen. ‘Mensen voorlichten en voorkomen dat mensen worden opgelicht is volgens mij makkelijker dan proberen alle oplichters achter de tralies te krijgen.’

Daar zit wat in. De nationale Britse tiplijn van het aan de Londense politie gelieerde meldpunt Action Fraud werd na een rapport van de Birmingham City-universiteit als ‘ontoereikend’ bestempeld. Uit een undercoveronderzoek van The Times was al gebleken dat hooguit een op de vijftig meldingen tot een arrestatie leidt en dat het meldpunt veel zaken laat liggen. Tijdens de pandemie regende het nep-appjes waarin mensen werd gevraagd bezorgkosten te betalen voor niet-bestaande pakketjes. Het invullen van persoonsgegevens om voor deze ‘zending’ te betalen kostte één slachtoffer 80.000 pond.

Op de vraag of de scambaiters nuttig werk doen of de politie voor de voeten lopen in haar strijd tegen internetoplichting, geven de woordvoerders van Action Fraud geen direct antwoord. ‘Het is belangrijk dat mensen die door oplichters worden benadeeld dit via de juiste kanalen melden om de politie en andere opsporingsinstanties te helpen bij het verzamelen van de juiste informatie,’ luidde hun e-mail. ‘Waarschuwingen die van mond tot mond gaan, kunnen helpen om mensen beter bewust te maken van de gevaren, dus we raden u altijd aan om familie en vrienden zo veel mogelijk in te lichten over oplichtingspraktijken waar u weet van heeft.’

Jim Browning heeft zelfs bewakingscamera’s van callcenters gehackt om mensen te identificeren

Sommige scambaiters geven de ontmaskerde oplichters ook gewoon aan bij de politie. Jim Browning is de alias van een Noord-Ierse youtuber met bijna 3,5 miljoen abonnees, die al zo’n zeven jaar filmpjes over internetoplichters online zet. Het lukt hem geregeld om in te breken op de computers van scammers en hij heeft zelfs bewakingscamera’s van callcenters gehackt om mensen te identificeren. Hij geeft zijn informatie vervolgens door aan ‘de relevante instanties’, zoals politie, financiële instanties en internetproviders.

‘Ik zou mezelf geen misdaadbestrijder noemen,’ zegt Browning, ‘maar ik doe genoeg om te kunnen zeggen: die en die zit achter deze oplichting, en dat geef ik door aan de autoriteiten.’ Hij zegt dat hij nog maar een of twee keer heeft gezien dat een oplichter daadwerkelijk werd opgepakt. Eerder dit jaar werkte hij met het BBC-programma Panorama samen aan een onderzoek naar een callcenter in India. Op basis daarvan heeft de Indiase politie uiteindelijk een inval gepleegd en is de eigenaar aangehouden.

Ouderen

Browning zegt dat hij ‘per ongeluk’ youtuber is geworden. Hij was oorspronkelijk begonnen met het uploaden van zijn filmpjes om de links daarvan naar de autoriteiten mee te sturen als bewijsmateriaal. Maar toen begonnen de kijkers toe te stromen. ‘YouTube trekt helaas vooral jong publiek, en ik heb liever dat ouderen die filmpjes zien,’ zegt hij. Omdat maar 10 procent van zijn kijkers boven de zestig is, werkt hij samen met de American Association of Retired People om ouderen via hun tijdschrift attent te maken op de oplichtingspraktijken. ‘Ik werk expres met hen samen om de boodschap wat breder te verspreiden.’

Dat wil niet zeggen dat Browning geen entertainer is. In zijn populairste filmpje (40 miljoen views) gebruikt hij rustig de echte namen van de oplichters. ‘Je wordt ineens heel stil,’ zegt hij midden in een gesprek. ‘Ga je dit bij Archit melden?’ Geschrokken hangt de oplichter op. In de reacties op het filmpje, dat meer dan 1800 likes heeft, schrijft iemand er ‘kippevel’ van te krijgen. Maar waar de grootste en brallerigste sterren op YouTube miljoenen kunnen verdienen, merkt Browning geregeld dat het platform de advertenties bij zijn filmpjes heeft uitgeschakeld. De vrij ruim geformuleerde richtlijnen van YouTube bevatten onder meer de bepaling dat er mogelijk ‘geen advertenties worden geplaatst bij content die kijkers aangrijpend, afstotelijk of shockerend kunnen vinden’. Browning heeft dan ook nog gewoon een baan.

Criminoloog Jack Whittaker maakt zich zorgen om de mentaliteit van ‘oog om oog, tand om tand’

Niet alleen YouTube staat ambivalent tegenover scambaiting. Jack Whittaker, promovendus in de criminologie aan de Universiteit van Surrey, heeft er onlangs een artikel over geschreven. Hij legt uit dat veel scambaiters het weliswaar doen uit een gevoel van gemeenschapszin, maar anderen vooral uit boosheid over het falen van de politie, of gewoon uit verveling. Hij maakt zich zorgen om de ‘vernederingstactieken’ van sommige scambaiters en om de mentaliteit van ‘oog om oog, tand om tand’.

‘Ik ben een overtuigd voorstander van het belang van de rechtsstaat,’ zegt Whittaker. Als scambaiters geloofwaardig willen worden, moeten ze stoppen met onethische en onwettige praktijken, zoals inbreken op de computer van een oplichter en al diens bestanden verwijderen. (Het YouTube-filmpje ‘Scammer Rages When I Delete His Files!’ telt meer dan 14 miljoen views.) En hij schrikt ook van het racisme in de scambaiting-gemeenschap, nu het overschot op de arbeidsmarkt heeft geleid tot een toename van het aantal malafide callcenters in India. Browning zegt dat hij soms racistische reacties bij zijn video’s moet verwijderen. ‘Scambaiters beschikken over alle knowhow om goede dingen te doen, maar het ontbreekt aan een goede aansturing,’ zegt Whittaker. ‘Ik denk dat we eens goed moeten bedenken hoe we vrijwilligers beter kunnen inzetten binnen het politieapparaat.’

Ten minste één voormalige scambaiter is het daarmee eens. Edward, een Amerikaanse software-ingenieur, was begin deze eeuw betrokken bij een beruchte actie op een van de grootste scambaiting-fora ter wereld. Samen met een paar onlinevrienden wist hij oplichter Omar ervan te overtuigen dat hem een lucratieve baan werd aangeboden. Omar kocht een vliegticket en vloog 1000 kilometer naar Lagos, maar tevergeefs. ‘Hij belde ons omdat hij geen geld had en geen idee hoe hij weer thuis moest komen. Hij hing huilend aan de lijn,’ zegt Edward. ‘En ja, ik weet niet of ik hem nu moest geloven of niet, maar dat was wel het punt dat ik dacht: misschien ga ik toch een beetje te ver.’ Toen is Edward ermee gestopt. Hij was met scambaiting begonnen toen hij als militair in een ver land was gestationeerd. Hij was er wel vier of vijf uur per dag aan kwijt, zegt hij: het was ‘deeltijdwerk’, met als beloning vooral ‘vriendschappen en het gevoel ergens bij te horen’.

‘Nou ja, ik vraag je niet voor niets om mijn achternaam niet te vermelden, hè?’ zegt Edward als ik hem nu naar die tijd vraag. ‘Ik schaam me er een beetje voor. Ik denk weleens: zat ik toen dan helemaal fout?’ Hij keurt de eigenrichting van scambaiters nu af en vindt dat het de taak van de internetplatforms is om oplichting te bestrijden.

Nancy Drew

Alleen blijft de gewone gebruiker zich toch machteloos voelen tegenover de steeds doortraptere oplichtingsmethoden. (Afgelopen zomer werd Browning zelf nog het slachtoffer van een nepmailtje, met als gevolg dat zijn YouTube-kanaal tijdelijk werd verwijderd.) En scambaiting zal niet zomaar verdwijnen. In Ontario is Cassandra Raposo (23) er tijdens de eerste lockdown mee begonnen. Inmiddels is een van haar TikTok-filmpjes al meer dan anderhalf miljoen keer bekeken. Ze houdt oplichters voor dat ze Nancy Drew [de ‘girl detective’ uit een populaire boeken- en tv-reeks] heet, geeft het adres van een politiebureau op als het hare en houdt zich vaak van de domme om de gesprekken nodeloos te rekken.

‘Ik vind dat de politie en de techbedrijven meer moeten doen om dit soort oplichting een halt toe te roepen, maar ik snap wel dat het moeilijk is,’ zegt Raposo. Ze pleit voor samenwerking tussen scambaiters en autoriteiten en hoopt dat haar filmpjes jongeren stimuleren om hun grootouders te waarschuwen voor de oplichterstactieken. Net als Browning krijgt ze ook dankbare e-mails van potentiële slachtoffers die door haar filmpjes voor oplichting zijn behoed. ‘Mijn filmpjes maken een klein maar belangrijk verschil,’ zegt ze. ‘Zolang zij me blijven bellen, blijf ik opnemen.’

Okumura denkt dat voorlichting en preventie cruciaal zijn, maar ze heeft er ook aan bijgedragen dat één oplichter tot inkeer kwam. ‘Ik raakte bevriend met een student. Hij is met oplichtingspraktijken gestopt en heeft ook uitgelegd waarom hij ermee was begonnen. In het land waar hij woont is weinig werk, dus is het heel normaal om dit te doen.’ Hij vertelde haar dat hij de indruk had dat Amerikanen ‘allemaal rijk, dom en egoïstisch’ zijn en er weinig last van hebben als je wat van ze steelt. (Browning klinkt sceptischer. Scammers bij wie hij op de computer had ingebroken, zag hij vaak genoeg op zoek gaan naar de nieuwste iPhone.) ‘Soms zijn het mensen die uit wanhoop handelen,’ zegt Okumura. ‘En soms zijn het gewoon etters die overal maling aan hebben. Daarom houd ik het grappig en luchtig. Het ergste wat je mij kunt verwijten, is dat ik hun tijd verdoe.’

Lees ook: