‘Voor Poetin bestaat er geen Russische grootmacht zonder Oekraïne’

‘Dit conflict gaat over Poetins plaats in de Russische geschiedenis. Oekraïne is voor Poetin wat Taiwan is voor Xi’, stelt de Britse analist Timothy Ash. In dit interview zet hij de drijfveren van de Russische president haarfijn uiteen.

‘Als Poetin zegt dat SWIFT-sancties, oftewel uitgesloten worden van het internationale bancaire systeem, een regelrechte oorlogsverklaring zouden zijn, dan moet hem duidelijk worden gemaakt dat hij daar zelf voor kiest als hij met Russische tanks de Oekraïense grens overschrijdt,’ aldus Timothy Ash, een Britse analist die als econoom is verbonden aan de in Londen gevestigde investeringsmaatschappij BlueBay Asset Management en die de ontwikkelingen in de regio al lange tijd volgt.

Vladimir Poetin ziet mogelijkheden om Oekraïne met militair geweld te dwingen een nieuw vredesakkoord of strategisch akkoord met Moskou te sluiten. En dat kan deze winter al gebeuren, volgens Ash. Hij denkt dat als de situatie aan de grens tussen Belarus en Polen en Litouwen nog verder verslechtert, Poetin dat als dekmantel zal kunnen gebruiken om troepen in Belarus te stationeren, vanwaar het met tanks nog maar vier uur rijden naar Kyiv is.

Ash belicht wat Poetin ertoe drijft om Oekraïne met een invasie te dreigen en staat stil bij de mogelijke reactie van de kant van de Oekraïense autoriteiten en de westerse mogendheden.

Wat wil Poetin bereiken met de huidige crisis in Oekraïne?

‘Poetin aast op Oekraïne. Dat is het belangrijkste agendapunt van zijn hele buitenlandbeleid. Interventies in Syrië en flirten met Turkije zijn tactische spelletjes, maar Poetins echte strategische doel is het terugbrengen van Oekraïne onder de vleugels van moedertje Rusland. Lees zijn tienduizend woorden tellende essay van vorig jaar. Voor Poetin bestaat er geen Russische grootmacht zolang Oekraïne daarin niet terugkeert. Oekraïne is voor Poetin wat Taiwan is voor Xi of de Koerdische kwestie voor het Turkse leger. Zo ziet hij dat en de gedeelde geschiedenis van meer dan duizend jaar maakt het voor hem, een geschiedenisfanaat, onmogelijk Oekraïne buiten de Russische invloedssfeer te zien vallen.

Hij accepteert momenteel dat Oekraïne onafhankelijk is, maar voor hem is dat het gevolg van een ramp, namelijk de ineenstorting van de Sovjet-Unie die door het Westen is bekokstoofd. Sindsdien is het Westen alleen maar bezig geweest om Rusland van binnenuit verder te verzwakken, maar ook om het nabije buitenland, inclusief Oekraïne, verder los te weken van zijn natuurlijke bondgenoot Rusland. De Oekraïense onafhankelijkheid is vanuit Poetins perspectief een kortstondig intermezzo dat nooit kan beklijven.

Poetin zou graag de geschiedenis ingaan als de grote Russische leider die Oekraïne weer heeft ingelijfd

En als Oekraïne het belangrijkste agendapunt van Poetins buitenlandbeleid is, is alles wat we momenteel zien gebeuren gericht op het terugkrijgen van Oekraïne. Zo simpel is dat, er is geen compromis.

Ook is het belangrijk om te beseffen dat dit over Poetins plaats in de Russische geschiedenis gaat. Natuurlijk zou hij graag de geschiedenis ingaan als de grote Russische leider die Oekraïne weer heeft ingelijfd, maar de vraag is waarom nu. Ik denk dat hij niet graag zou worden gezien als de Russische leider die de kans had Oekraïne weer in te lijven maar niet de ballen had om dat te doen. Natuurlijk is Poetin een behoedzame conservatief, maar hij loert altijd op zwakke plekken en kansen, en dat is wat we nu zien gebeuren. Het is alsof Poetin met zijn bajonet in het Westen prikt en weinig meer voelt dan het stro van zo’n oefenpop.’

Wat gebeurt er momenteel ter plekke?

‘Nou, het lijkt erop, als je de rapporten van de Amerikaanse inlichtingendiensten leest, dat Rusland een grote strijdmacht aan de Oekraïense grens opbouwt. Volgens militaire bronnen in de VS is deze troepenconcentratie anders dan wat we in april en september hebben gezien. Toen maakte het deel uit van een reguliere oefening, terwijl de huidige concentratie geen verband lijkt te houden met een geplande oefening. Ook lijkt er een verschil in omvang en reikwijdte te zijn en duiden de logistieke bewegingen erop dat de concentratie van troepen en materieel offensiever van aard is.

Er valt wat voor te zeggen dat de troepenconcentraties in april en september een afleidingsmanoeuvre waren, bedoeld om mensen te laten geloven dat de huidige concentratie niets bijzonders is en dat de troepen zich snel weer zullen terugtrekken. Poetin laat gewoon iedereen in het ongewisse.’

Waar schuilt de dreiging?

‘Wie zegt dat het Poetins goed recht is om troepen aan zijn grenzen te concentreren, moet zich natuurlijk wel afvragen welke realistische dreiging het rechtvaardigt om honderd- à tweehonderdduizend manschappen aan de westgrens van Rusland te stationeren. Oekraïne mag dan een droneaanval op Russische troepen op Oekraïens grondgebied hebben ondernomen, het is niet van plan Rusland zelf aan te vallen. Evenmin is de NAVO bij machte om Rusland aan te vallen; het bondgenootschap zou er beter aan doen Europa te verdedigen tegen een preventieve Russische aanval.

Dus waarom zou je honderd- à tweehonderdduizend manschappen concentreren als je niet werkelijk van plan bent die in te zetten voor offensieve acties?’

Wat is Poetin van plan?

‘Ik denk dat Poetin een kans ziet om Oekraïne onder militaire druk te zetten en zo een nieuw vredesakkoord of strategisch akkoord met Moskou af te dwingen. Poetin denkt dat een zeer gerichte maar afdoende militaire inval van Rusland in Oekraïne ervoor zal zorgen dat de regering-Zelensky snel om een vredesakkoord zal verzoeken. Oekraïense troepen zullen verzet bieden, maar de inzet van een overweldigende hoeveelheid Russische gevechtsvliegtuigen en artillerie zou tot een buitenproportioneel groot aantal Oekraïense doden leiden. Geconfronteerd met het vooruitzicht van duizenden Oekraïense doden zou Zelensky snel aandringen op een vredesakkoord. Bedenk hierbij dat de Russische strategie niet het veroveren van grote stukken Oekraïens grondgebied is, maar het concentreren van aanvallen om zo veel mogelijk Oekraïense militairen te doden. Poetin denkt niet aan een scenario als Boedapest in 1956 of Praag in 1968, waarbij Russische soldaten in verbitterde straatgevechten verwikkeld waren.’

Waarom nu?

‘Omdat de kans zich nu voordoet en Poetin op Oekraïne aast. Om te beginnen gaat hij ervan uit dat het Westen niets zal ondernemen. Dat lijkt niet onredelijk, omdat het Westen ook niets deed als reactie op de annexatie van de Krim en de Russisch interventie in Donbas. Het is ervoor teruggeschrokken Oekraïne een actieplan voor NAVO-lidmaatschap aan te bieden, uit vrees Rusland tegen de haren in te strijken. En laten we wel wezen, de westerse sancties tegen Rusland zijn beperkt.

Poetin heeft ondertussen een energiecrisis in Europa ontketend rond Nord Stream 2 en een migratiecrisis aan de grens tussen Belarus en de EU. Tegelijkertijd dreigt er een crisis op de Balkan, aangewakkerd door Moskou, over de afscheiding van de Servische Republiek van Bosnië en Herzegovina. Europa zal vooral gespitst zijn op gas, migratie en de Balkan; het zal totaal geen trek hebben om Moskou in de wielen te rijden ter verdediging van Oekraïne, als het de hulp van Rusland denkt nodig te hebben om de migratiecrisis, de energiecrisis en de Balkancrisis op te lossen. De tactiek bij dat alles was om het Westen te verzwakken zodat het niet in staat zou zijn Oekraïne te helpen bij het afslaan van aanvallen.

‘Door niets te doen en zich vooral op China te richten heeft Biden Poetin groen licht gegeven om Oekraïne binnen te vallen’

Ondertussen is de regering-Biden zwak en uitsluitend op drie andere crises gespitst: klimaat, China en corona. Mensen als de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken en zijn nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan hebben laten zien dat ze geen zin hebben in een confrontatie met Rusland. Ze willen van Rusland af en zouden er bij Oekraïne op aandringen naar een vredesakkoord te streven als Rusland zou aanvallen. Biden en zijn team hebben laten zien dat hun buitenlandbeleid op China is gericht, ten koste van alle andere aandachtsgebieden zoals Afghanistan, Frankrijk en AUKUS [Australië, Verenigd Koninkrijk en Verenigde Staten] en, ben ik bang, Oekraïne. Jammer maar waar.

Poetin weet dit allemaal omdat hij het meeste zelf heeft bekokstoofd, of het nu gaat om energie, migratie of de Balkan. En door niets te doen en zich vooral op China te richten heeft Biden Poetin groen licht gegeven om Oekraïne binnen te vallen.’

En wanneer zal dit allemaal gebeuren?

‘Zoals het er nu naar uitziet deze winter. Ga er maar van uit dat de situatie in Belarus nog verder zal verslechteren en let op Bosnië en Herzegovina. Als de situatie aan de grens tussen Belarus en Polen en Litouwen nog beroerder wordt, zal Poetin dat misschien als dekmantel gebruiken om troepen in Belarus te stationeren, vanwaar het met tanks nog maar vier uur rijden naar Kyiv is. Het is wel duidelijk dat Poetin de crisis rond Oekraïne aanwakkert om daadwerkelijk militaire actie tegen het land te kunnen ondernemen.

Vergeet ten slotte ook niet dat het op 8 december dertig jaar geleden was dat de Sovjet-Unie instortte. En Poetin is dol op geschiedenis.’

Wat voor akkoord zal Poetin accepteren?

‘Zijn ideale scenario zou een terugkeer zijn naar iets wat lijkt op de Sovjet-Unie. Een Unie of Federatie met Moskou als kern en landen als Oekraïne, Kazachstan en Belarus die het leiderschap vanuit dat centrum erkennen op belangrijke terreinen als buitenlandse zaken, defensie, economie en energiebeleid. Kijk naar de plannen voor een Euraziatische Unie die de Oekraïners verwierpen tijdens tijdens Euromaidan, de grootschalige protesten in 2013-2014.

Toch denk ik dat Poetin akkoord zou gaan met een scenario zoals met het huidige Kazachstan, dat aanzienlijke vrijheid geniet op het gebied van binnenlandse zaken en economie, maar in strategisch opzicht onder de Russische paraplu schuilt. Men zal daar de rode lijnen die Moskou trekt accepteren.’

Wat heeft Zelensky voor opties?

‘Oekraïne zal vechten. De Oekraïners hebben bewezen dat ze bereid zijn te vechten en te sterven voor hun soevereiniteit. Maar het is toch terecht dat Oekraïne vraagt wat het Westen zal doen als Poetin vol op het orgel gaat? Als het Westen niets doet, waarom zou Zelensky dan het leven van duizenden jonge Oekraïners op het spel zetten in een strijd waarvan de afloop al vaststaat wanneer het Westen niet serieus een land wil steunen dat bereid lijkt westerse belangen te verdedigen? De afloop zal in dat geval een nieuw vredesakkoord of strategisch akkoord tussen Oekraïne en Rusland zijn dat de Oekraïense soevereiniteit ernstig ondermijnt, vergelijkbaar met wat er in Belarus gebeurt. Het probleem hier is volgens mij dat Zelensky zoiets thuis heel moeilijk zal kunnen verkopen. Hij zal geconfronteerd worden met een opstand van nationalisten en patriotten. Maar dat zal Poetin juist goed uitkomen, want die zal dat vermoedelijk aangrijpen om stappen tegen Zelensky te ondernemen. Uiteindelijk, wanneer Oekraïne een democratie volgens Russisch voorbeeld wordt, zal Poetin Zelensky waarschijnlijk graag zien plaatsmaken voor iemand als Medvedtsjoek of Boiko. De vooruitzichten voor Oekraïne zijn niet bepaald rooskleurig.’

Kan het Westen iets doen?

‘Het lijkt me vrij duidelijk dat het Westen niet bereid is oorlog met Rusland te voeren over Oekraïne. Het Westen zou Oekraïne nu zwaar moeten bewapenen, zodat het over de beste middelen beschikt om een Russische aanval af te slaan, waardoor de militaire kosten voor Poetin zullen oplopen. Ook moet het openlijk verklaren welke sancties er zullen worden opgelegd bij een Russische aanval. Als die eenmaal bekend zijn, wordt het moeilijker voor het Westen om ertussenuit te knijpen en zal Poetin weten wat hem te wachten staat. Denk aan uitgebreide sancties tegen oligarchen en staatsbedrijven, aan primaire en secundaire sancties tegen de verhandeling van staatsschuldpapieren en aan SWIFT-sancties. Poetin heeft gezegd dat SWIFT-sancties een regelrechte oorlogsverklaring zouden zijn, dus moet hem duidelijk worden gemaakt dat hij daar zelf voor kiest als hij met Russische tanks de Oekraïense grens overschrijdt.’