De Oekraïense vrouwen die bleven om te vechten

In Oekraïne vechten tienduizenden vrouwen – met het geweer en met hun smartphone. In tegenstelling tot de mannen hadden zij het land kunnen verlaten. Wat drijft hen?

Soms poseert ze tijdens een zonsondergang, soms in het bos. Ze zit met gekruiste benen tussen de struiken en lacht naar de camera. Haar selfies gaan vaak vergezeld van blauw-gele harten of de Oekraïense vlag. Soms zet ze er korte teksten in het Engels bij. Haar berichten zijn een ‘dagboek van haar herinneringen’, aldus haar profiel.

Er is dus eigenlijk niets ongewoons aan het Instagram-account van Yuliya. Behalve dan dat ze op de meeste foto’s een Oekraïens legeruniform en een geweer draagt.

Yuliya is twintig jaar oud en komt uit Ivano-Frankivsk, een stad die 130 kilometer ten zuiden van Lviv ligt. Acht maanden geleden ging ze in dienst, vertelt ze, en werd ze opgeleid tot hospik. Sinds februari behandelt ze gewonde soldaten aan het front. Waar precies, dat kan ze om veiligheidsredenen niet zeggen. Ook communiceert ze tegenwoordig alleen nog maar schriftelijk. Anders is het te onveilig, geeft ze aan.

Vrouwenoorlog

Yuliya is een van de minstens dertigduizend vrouwen die momenteel vechten aan Oekraïense zijde. Volgens officiële cijfers is vijftien procent van de Oekraïense soldaten vrouw. Als alle vrijwilligers worden meegeteld is dat aantal waarschijnlijk ruim twee keer zo groot.

Het aandeel vrouwen in de Duitse strijdkrachten is ongeveer 13 procent, in het Poolse leger 7,5 procent, in Rusland 4,2 procent.

Sinds 24 februari, toen de Russische invasie begon, spelen deze vrouwen een centrale rol in de oorlog van Rusland tegen Oekraïne. Als strijders, verplegers of helpers aan het front. Maar ook op dat andere slagveld, dat in deze oorlog voor het eerst zo’n essentiële rol inneemt: het digitale. Je zou kunnen zeggen dat deze oorlog ook een vrouwenoorlog is.

Maar wat is de reden dat zoveel vrouwen bleven om te vechten? In tegenstelling tot mannen tussen de 18 en 60 jaar hebben ze toestemming het land te verlaten. Velen zien daar echter van af en nemen in plaats daarvan de wapens op. Wat drijft hen?

‘Op het moment dat een vrouw het leger ingaat, geeft ze ook een signaal af over genderrollen’

Gerhard Kümmel is militair socioloog bij de Duitse Bundeswehr, waar hij onder meer onderzoek doet naar integratie van vrouwen in het leger. Allereerst ziet hij bij hen dezelfde motivatie als bij mannen die ten strijde trekken: verbondenheid met het land, gemeenschapszin, patriottisme. Maar er is meer. ‘Mogelijk speelt er ook een emancipatie-aspect mee,’ zegt Kümmel aan de telefoon. ‘Op het moment dat een vrouw het leger ingaat, geeft ze ook een signaal af over genderrollen.’ Al is het maar omdat vrouwen dan taken op zich nemen die lange tijd als typisch mannelijk werden gezien.

Dat geldt ook voor Yuliya. Als hospik moet ze dag en nacht klaar staan om voor haar kameraden te zorgen, zegt ze. In het ziekenhuis waar ze werkt verschijnen onophoudelijk soldaten met uiteenlopende verwondingen, soms zeer ernstige. Op het slagveld is ze nog niet ingezet. Vooralsnog.

Kan daar verandering in komen? ‘Ja, elk moment,’ antwoordt ze resoluut. Heeft ze er ooit aan gedacht de oorlog te ontvluchten? ‘Ik ben niet van plan het land te verlaten. Niet in vredestijd, en niet in tijden van oorlog.’

‘Oorlog is altijd slecht en brengt alleen maar dood en verdriet. Maar nu verdedigen we onszelf’

Om te begrijpen waarom zoveel vrouwen net als Yuliya zijn vechten in Oekraïne, is het van belang om naar de specifieke situatie te kijken, zegt Kümmel. ‘Oorlog is altijd een noodsituatie,’ aldus de militair socioloog. ‘Mensen ontwikkelen defensieve neigingen als het eigen land of de eigen gemeenschap wordt aangevallen.’

En Oekraïne is niet pas sinds 24 februari in oorlog. ‘Rusland heeft ons aangevallen, onze territoria ingenomen, onze steden verwoest en burgers gedood,’ zegt Yuliya. ‘Oorlog is altijd slecht en brengt alleen maar dood en verdriet. Maar nu verdedigen we onszelf.’

Toen ze twaalf jaar oud was, in 2014, besloot ze om het leger in te gaan. Een paar maanden eerder, in december 2013, had de toenmalige Oekraïense regering onverwacht aangekondigd geen associatieverdrag met de Europese Unie te zullen ondertekenen. Als gevolg daarvan braken in Kyiv de zogenoemde Euromaidan-protesten uit: honderdduizenden Oekraïners demonstreerden maandenlang tegen de pro-Russische president Viktor Janoekovitsj en voor een Europagezinde koers van hun land.

Medio februari 2014 escaleerden de protesten en kwam het tot rellen en straatgevechten. Er vielen meer dan honderd dodelijke slachtoffers, meer dan driehonderd mensen raakten gewond. ‘Dat was het moment waarop ik besloot dat ik de vrijheid van Oekraïne actief wilde verdedigen,’ aldus Yuliya.

Keerpunt

De protesten in Kyiv waren volgens Kostiantyn Fedorenko een keerpunt voor veel Oekraïners. De socioloog, die opgroeide in Oekraïne, doet onderzoek aan het Centrum voor Oost-Europese en Internationale Studies in Berlijn. ‘Voor die tijd had het leger een slechte reputatie en werd bijna niemand vrijwillig soldaat,’ zegt Fedorenko.

Maar na achtereenvolgens het geweld op de Maidan, de Russische annexatie van de Krim begin maart 2014 en het uitbreken van de oorlog in de Donbas-regio, groeide het Oekraïense leger snel, zegt hij. En bij de bevolking groeide de populariteit van het leger. ‘De mensen hebben een vechtlust ontwikkeld,’ zegt hij. ‘Sindsdien maken ook steeds meer vrouwen deel uit van het leger.’ Sommige van die vrouwen vechten nu, zo’n acht jaar later, met wapens.

De vrouwen in het Oekraïense leger zijn niet alleen vanwege hun diensten aan het front essentieel voor de oorlogsvoering van het land, aldus Fedorenko. Ook hun bijdrage aan wat velen een informatieoorlog noemen is van groot belang.

Wat gebeurt er? Waarom? En met welke kant sympathiseert de internationale gemeenschap? ‘Doordat ze veel oprechtheid en emotie hebben getoond, hebben de Oekraïners de eerste fase van deze oorlog duidelijk gewonnen,’ zegt Fedorenko.

Met hun grote bereik hebben jonge vrouwen als Yuliya daar een cruciale bijdrage aan geleverd. Meer dan 15.000 mensen volgen haar op Instagram. Haar berichten krijgen vaak enkele duizenden likes en worden wereldwijd verspreid. Ze zijn belangrijk omdat ze de boodschap overbrengen ‘dat niet alleen mannen bij deze oorlog betrokken zijn, maar de gehele samenleving,’ aldus Fedorenko.

Foto’s plaatsen op Instagram is gewoon haar hobby. Net zoals ze graag aan sport doet of boeken leest.

Bijdragen als die van Yuliya en andere vrouwen vergroten volgens hem al dan niet bewust de sociale cohesie. ‘Mensen zien gemeenschappelijke waarden waarover ze het eens kunnen zijn,’ aldus Fedorenko. ‘Dat motiveert weer anderen om in beweging te komen.’

Yuliya denkt daar allemaal niet over na, zegt ze. Ze heeft geen agenda met haar berichten of met haar bereik. Foto’s plaatsen op Instagram is gewoon haar hobby. Net zoals ze graag aan sport doet of boeken leest. En oorlog beheerst nu nou eenmaal haar dagelijks leven.

Zijn er aspecten aan het Oekraïense leger die maken dat zij als vrouw structureel anders wordt behandeld? Yuliya ontkent dat stellig. Er zijn aanzienlijk meer mannen in haar eenheid, zegt ze. Maar er is absoluut geen onderscheid merkbaar. ‘We worden verenigd door het gemeenschappelijke doel om ons vaderland te verdedigen.’

In haar laatste bericht poseert Yuliya in uniform in het bos. Ze staat zijwaarts voor de camera en staart recht voor zich uit. Haar gezicht is tot aan haar neus bedekt door een sjaal, en ze houdt een aanvalsgeweer vast. Eronder staat: ‘Oekraïne geeft niet op’.

Lees ook: