De kliniek waar je terecht kan als de drugstrip nooit echt overgaat

Derealisatie en angst kunnen het gevolg zijn van het gebruik van psychedelica. Een kliniek in Berlijn biedt hulp zonder te oordelen. ‘We hebben geen reclame gemaakt, maar we hebben aanloop genoeg.’

Zes jaar geleden, tijdens een werkreis naar Londen, kon James plotseling de tekst op zijn computerscherm niet meer lezen. Het was niet zomaar een storing; toen hij om zich heen keek, realiseerde hij zich dat zijn hele gezichtsveld gevuld was met statische elektriciteit. Eenmaal in het ziekenhuis vertelde hij een verpleger dat hij de week ervoor met een vriend in Amsterdam psychedelische paddenstoelen had genomen. ‘Ze zei: “Dat is de reden waarom we geen drugs gebruiken,”’ vertelt James, die nu eenendertig is en een pseudoniem gebruikt om zijn privacy te beschermen. Haar reactie ‘maakte me duidelijk dat ik van artsen over het algemeen niet al te veel hoefde te verwachten’, zegt hij.

Nadat hij zijn symptomen online had opgezocht, vermoedde James dat hij een hallucinogeen persisterend perceptiestoornis, oftewel HPPD, had. Bij HPPD verandert de visuele perceptie van een persoon op een manier die een negatieve invloed heeft op de geestelijke gezondheid gedurende maanden of jaren na inname van een psychedelische stof. In het daaropvolgende jaar was hij voor informatie over zijn aandoening aangewezen op forums en websites.

Mensen worden steeds nieuwsgieriger naar zogeheten geestverruimende middelen

Maar steeds meer gaan onderzoekers na hoe psychedelica mensen met psychische aandoeningen kunnen helpen en psychedelica zoals LSD en paddo’s verliezen steeds meer van hun vroegere stigma. Mensen worden steeds nieuwsgieriger naar zogeheten geestverruimende middelen.

Psychedelica hebben een ander risicoprofiel dan andere drugs; paddo’s hebben bijvoorbeeld een laag risico op lichamelijke afhankelijkheid of overdosis. Maar er zijn wel mogelijke bijwerkingen zoals derealisatie [waarbij je de wereld om je heen als onwerkelijk ervaart], angst of problemen met het plaatsen van een psychedelische ervaring. En omdat deze drugs over de hele wereld grotendeels aan wettelijke restricties gebonden zijn, zijn er beperkte hulpmiddelen in het geval van lichamelijke symptomen of overweldigende emoties die gerelateerd zijn aan het gebruik van psychedelica.

Na enige tijd stuitte James op Ambulanz psychedelische Substanzen, een psychedelische polikliniek die deel uitmaakt van Charité, een academisch ziekenhuis in Berlijn. Ongeveer een jaar nadat hij last begon te krijgen van zijn gezichtsvermogen maakte hij kennis met een assistent-arts, Dario Jalilzadeh-Masah, die vergelijkbare gevallen had gezien en James inderdaad kon diagnosticeren met HPPD. Het gesprek met hem, vertelt James, was niet veroordelend maar juist empathisch. ‘Er zijn veel patiënten die lijden aan psychedelica-gerelateerde problemen,’ zei Tomislav Majić, de psychiater die de kliniek in 2018 oprichtte. ‘Ze kunnen nergens heen.’ 

Psychedelica worden wel ingezet als voor medische doeleinden en mensen gebruiken deze middelen ook voor spirituele, religieuze en recreatieve doeleinden. Maar de berichtgeving daarover richt zich vaak vooral op de meer opwindende facetten van psychedelisch gebruik. Ook James vertelt dat hij alleen over de positieve effecten had gehoord. ‘Ik was me er nooit van bewust dat zoiets [als HPPD] kon optreden,’ zegt hij.

Problematiek

HPPD, depersonalisatie, derealisatiesyndroom, psychose en angst zijn de meest voorkomende redenen waarom mensen de kliniek opzoeken. Soms worstelt een patiënt met het verwerken van een traumatische psychedelische ervaring. Majić heeft mensen gezien die paniekaanvallen kregen na drugs zoals LSD of ayahuasca, die later terugkwamen.

De kliniek handelt vanuit een schadebeperkend oogpunt, aldus Majić. De medewerkers zeggen niet tegen mensen dat ze nooit meer psychedelica mogen gebruiken, maar probeert ze te helpen de oorzaak van hun problemen te achterhalen en de juiste behandeling te vinden. De kliniek heeft ongeveer tien tot vijftien patiënten per maand en enkele tientallen virtuele cliënten. ‘We hebben geen reclame gemaakt,’ zei Majić. ‘Maar we hebben aanloop genoeg.’

Zodra een arts heeft vastgesteld wat het probleem is, leidt hij een gebruiker naar de volgende stappen, zoals medicatie, psychotherapie of gewoon validatie. 

Veel mensen kennen het fenomeen ‘bad trip’: het zien van angstaanjagende visioenen of het hebben van sterke, negatieve emoties tijdens het nemen van een psychedelische drug. Maar pas sinds kort richt onderzoek zich op moeilijkheden die aanhouden na een trip. In oktober 2023 beschreef een studie van onderzoekers die betrokken waren bij het Challenging Psychedelic Experiences Project een aantal van zulke moeilijkheden, gebaseerd op rapporten van 608 mensen.

‘Elke ochtend rond zonsopgang werd ik wakker met een gevoel van regelrechte angst’

Ongeveer een derde van de ondervraagden had al meer dan een jaar last van hun symptomen. Het meest voorkomend waren emotionele problemen. Eén persoon schreef bijvoorbeeld: ‘Ongeveer achttien maanden lang werd ik elke ochtend rond zonsopgang wakker met een gevoel van regelrechte angst… Soms was mijn angst ’s ochtends zelfs zo groot dat ik er fysiek van trilde.’ Anderen voelden zich extreem geïsoleerd, zoals een persoon die meldde dat hij stopte met de middelbare school, zijn bezittingen weggaf en ‘teruggetrokken en wantrouwend werd en vervreemd raakte van vrienden’.

Ook Richard, een vierentwintigjarige inwoner van Berlijn die alleen zijn voornaam geeft, ontwikkelde HPPD. Zijn visuele stoornissen begonnen na een DMT-trip. Jarenlang was hij gevoelig voor licht van beeldschermen of gloeilampen, die in zijn gezichtsveld bleven nagloeien. ‘De gedachte dat er een laag tussen mijn ogen en de wereld zat, maakte me echt bang,’ vertelt hij. Hij zegt dat zijn zicht ‘in principe nooit helder is’.

In de maanden na zijn DMT-trip begon Richard last te krijgen van een soort angst die volgens Majić existentiële verwarring of ontologische shock wordt genoemd. ‘Ik werd geconfronteerd met het besef dat ik een persoon ben, dat ik een levensvorm ben die in de loop van de tijd is geëvolueerd, dat een deel van mij op de een of andere manier heeft besloten om mij in de relaties te plaatsen waarin ik me bevond, in de stad waar ik naartoe ben verhuisd, om de beslissingen te nemen die ik tot dan toe heb genomen,’ vertelt Richard. ‘En dat ik nu hier nu moet zijn en de omstandigheden of positie waarin ik me bevind onder ogen moet zien.’

Ontwrichtend

Dit soort ervaringen zijn geen psychiatrische stoornis, maar eerder een toestand die enorm ontwrichtend kan zijn. ‘Ze zeggen dat het moeilijk is om er wijs uit te worden en dat het overweldigend is geweest, in positieve of negatieve zin. Maar het is hoe dan ook te groot,’ aldus Majić. ‘Het is zo buitenaards dat ze niet weten hoe ze de ervaring in het dagelijks leven moeten verwerken.’

Voor degenen die niet naar Berlijn kunnen komen, beheert Jules Evans, directeur van het Challenging Psychedelic Experiences Project, een online ondersteuningsgroep voor psychedelische problemen. Fireside Project is een hotline voor collegiale ondersteuning voor iedereen die problemen heeft met psychedelica, tijdens of na het gebruik, en er zijn een aantal groepen gewijd aan psychedelische integratie – de manier waarop mensen hun ervaringen verwerken en er zin aan geven in hun dagelijks leven – in persoon of online. Het International Center for Ethnobotanical Education, Research and Service heeft een ondersteuningscentrum dat zes gratis therapiesessies aanbiedt voor mensen die problemen ondervinden na een psychedelische trip.

Maar psychedelische integratie is geen vastomlijnd concept en er is een enorme variatie in de bestaande ondersteuning, die bovendien vaak moeilijk te vinden is. Majić vindt dat psychologen en psychiaters beter geïnformeerd moeten worden over psychedelica. Er zijn een aantal trainingsprogramma’s voor therapeuten die er meer over willen weten, maar deze variëren qua inhoud.

Over het algemeen zijn er niet veel bevredigende opties voor mensen met psychedelische problemen. ‘Als ze naar hun conventionele psychiater gaan, krijgen ze te horen dat ze naar de verslavingskliniek moeten en nuchter moeten worden, maar dat is niet het probleem,’ zei Majić. De problemen hebben meestal niet per se te maken hebben met aanhoudend gebruik van psychedelica of met een stoornis in middelengebruik.

‘Het is moeilijk om iemand te vinden met wie je daarover kunt praten zonder dat diegene denkt dat je gek of psychotisch bent’

Majić bevond zich vaak tussen twee polen: degenen die zeggen dat psychedelica veilig zijn omdat ze niet verslavend zijn en dat het bijna onmogelijk is om er een overdosis van te nemen, en degenen die psychedelica ronduit gevaarlijk noemen. Naast het runnen van de kliniek en het behandelen van patiënten, doet hij ook verder psychedelisch onderzoek, bijvoorbeeld naar psilocybine [een hallucinogeen indool uit de tryptaminefamilie dat wordt geproduceerd door honderden schimmelsoorten] voor de behandeling van resistente depressie, en naar 5-meO-DMT [een krachtig psychedelisch tryptamine dat voorkomt in een groot aantal planten, Europese paddenstoelen en paddensoorten, en sterk verwant is aan de stof DMT]. ‘Ze kunnen heilzaam zijn,’ zei Majić. ‘Maar voor sommigen zijn ze ook schadelijk.’

Voor Richard was het moeilijk voor te stellen dat hij met zijn existentiële angst naar een traditionele arts zou gaan. ‘Het is moeilijk om iemand te vinden met wie je daarover kunt praten zonder dat diegene denkt dat je gek of psychotisch bent,’ zegt hij. Hij is dankbaar voor de erkenning die hij vond in de polikliniek.

‘Ik was overrompeld, niet in staat om mijn leven en mijn gezondheid te reguleren, maar ik was tenminste in staat om hulp te zoeken en ik had het geluk dat die hulp heel toegankelijk voor me was.’