In de jaren 1990 begon China panda’s naar buitenlandse dierentuinen te sturen om ze te laten fokken, in de hoop dat toekomstige generaties in de natuur konden worden losgelaten. Bijna drie decennia later zijn er meer panda’s uit het wild gehaald dan er zijn vrijgelaten.
Twee stevige panda’s, een mannetje en een vrouwtje, zijn dinsdag 15 oktober vanuit China aangekomen in Smithsonian’s National Zoo in Washington. Als alles volgens plan verloopt, zullen ze uiteindelijk jongen krijgen.
Door uitwisselingen zoals deze zijn reuzenpanda’s wereldwijd het gezicht van natuurbescherming geworden.
Het pandaprogramma is opgezet met als doel het redden van een geliefde, bedreigde diersoort. Dierentuinen zouden tot 1,1 miljoen dollar per jaar per paar betalen, wat China zou helpen om de habitat van de panda’s te behouden. Door zorgvuldig opgestelde fokadviezen te volgen, zouden dierentuinen de genetische diversiteit van de soort helpen verbeteren.
En op een dag zou China panda’s in het wild uitzetten.
Maar uit een onderzoek van The New York Times, gebaseerd op meer dan 10.000 pagina’s aan documenten, is gebleken dat de Chinese autoriteiten en Amerikaanse dierentuinen het programma wat al te rooskleurig hebben voorgesteld. Het kost het programma namelijk veel moeite om de doelstellingen te behalen, en in veel gevallen slaagt het daar niet in. De documenten, foto’s en video’s – waarvan vele afkomstig zijn uit de archieven van de Smithsonian Institution – bieden een gedetailleerde, onverbloemde geschiedenis van het programma.
Ze laten zien dat dierentuinen pandawelpjes vanaf het begin zagen als een manier om bezoekers te trekken, prestige te verwerven en merchandise te verkopen.
Daarin zijn ze geslaagd.
Schaduwzijde
Vandaag de dag heeft China meer panda’s uit het wild gehaald dan vrijgelaten, ontdekte The New York Times. Het is nog nooit voorgekomen dat welpjes die in Amerikaanse of Europese dierentuinen zijn geboren, werden vrijgelaten, en hetzelfde geldt voor hun nakomelingen. Het aantal wilde panda’s blijft een mysterie omdat de telling door de Chinese overheid over het algemeen wordt gezien als onbetrouwbaar en politiek gekleurd.
In de tijd dat het programma loopt, zijn er individuele panda’s gewond geraakt.
Omdat panda’s in gevangenschap erg wispelturig zijn als het om paren gaat, zijn wetenschappers overgegaan op kunstmatig fokken. Daarbij is ten minste één panda doodgegaan, is de endeldarm van een andere panda verbrand en moesten weer andere panda’s braken of liepen ze verwondingen op. Sommige dieren waren bij pijnlijke procedures niet geheel onder narcose. Panda’s in China waren af en aan bij bewustzijn terwijl ze werden verdoofd en geïnsemineerd, wel zes keer in vijf dagen, veel vaker dan experts aanbevelen.
Het fokken in Amerikaanse dierentuinen heeft weinig bijgedragen aan de genetische diversiteit, zeggen deskundigen, omdat China meestal dieren naar het buitenland stuurt waarvan de genen al goed vertegenwoordigd zijn in de populatie.
Toch is er in Amerikaanse dierentuinen grote vraag naar panda’s en China levert ze gretig. Dierentuinen krijgen aandacht en bezoekers; Chinese fokkers krijgen voor elk welpje een geldbonus, zo blijkt uit gegevens. Rond de eeuwwisseling leefden er 126 panda’s in gevangenschap. Tegenwoordig zijn het er meer dan 700.
‘Ik realiseerde me: O mijn God, het is mijn taak om het welzijn en behoud van panda’s om te zetten in financieel gewin’
Kati Loeffler, een dierenarts, werkte tijdens de beginjaren van het programma in een pandafokcentrum in de Chinese stad Chengdu. ‘Ik herinner me dat ik daar stond te midden van het luide getjirp van de cicaden in het bamboe,’ zegt ze. ‘Ik realiseerde me: O mijn God, het is mijn taak om het welzijn en behoud van panda’s om te zetten in financieel gewin.’
Loeffler, die gedurende een deel van haar tijd in Chengdu als wetenschapper verbonden was aan de National Zoo in Washington, zegt dat er in het centrum overmatig en slordig gebruik werd gemaakt van narcose. Ze vertelt dat ze op een gegeven moment tegen het protocol inging en op een onderzoekstafel sprong om een dier in haar armen te nemen terwijl het verdoofd werd.
Kimberly Terrell, die tot 2017 directeur natuurbehoud was bij de dierentuin van Memphis, zegt: ‘Er stond altijd druk op en de bedoeling was altijd dat welpen geld zouden opleveren.’ Ze merkt op dat de beheerders van de dierentuin er elk jaar op aandrongen om hun ouder wordende vrouwtjespanda te insemineren, ondanks de bezorgdheid van de dierenverzorgers dat dit waarschijnlijk niet succesvol zou zijn. Het is nooit gelukt.
‘De mensen die dagelijks met deze dieren werken, die hen het beste begrijpen, hadden behoorlijk veel bezwaren tegen deze procedures,’ vertelt ze. De dierentuin beweert dat het fokken in lijn met alle eisen van het programma gebeurde. (Terrell, nu een wetenschapper aan Tulane University in Louisiana, heeft overigens in 2018 een schikking getroffen in een rechtszaak tegen de dierentuin over discriminatie op grond van geslacht).
Riskante methoden
The New York Times verzamelde belangrijke documenten en audiovisueel materiaal uit de archieven van de Smithsonian Institution en vulde deze aan met materiaal dat werd verkregen via verzoeken tot inzage. De collectie, die zich uitstrekt over vier decennia, bevat medische dossiers, veldnotities van wetenschappers en foto’s en video’s die cruciaal bewijs leveren van fokprocedures, bijwerkingen en de omstandigheden waarin panda’s werden gehouden.
Hieruit blijkt dat de meest riskante methoden in de beginjaren van het programma werden toegepast, maar dat het agressieve fokken nog jaren doorging in de National Zoo en andere instellingen. Een panda in Japan stierf tijdens het verzamelen van sperma in 2010. Chinese fokcentra scheidden tot voor kort welpen van hun moeders om de vrouwtjes weer loops te maken.
Afgelopen zomer zijn er panda’s aangekomen in San Diego en begin volgend jaar zullen er waarschijnlijk meer in San Francisco arriveren. Er zijn panda’s in een broeierig safaripark in Indonesië en in een speciaal verblijf met airconditioning in Qatar. Er zijn zo veel panda’s in gevangenschap in China dat er verschillende nieuwe toeristische attracties worden gebouwd.
Deze toename van het aantal panda’s heeft geleid tot discussies onder dierentuinmedewerkers en wetenschappers over de vraag of het ethisch verantwoord is om dieren intensief te fokken als ze geen reëel vooruitzicht hebben om in het wild te worden vrijgelaten. Maar deze discussies worden grotendeels binnenskamers gevoerd omdat onderzoekers en dierenverzorgers zeggen dat kritiek op het programma hun mogelijkheden om in het veld te werken zou kunnen schaden.
Met panda’s nemen beheerders van dierentuinen keer op keer risico’s, alleen maar om meer jongen te fokken
Diergeneeskunde brengt altijd risico’s met zich mee, vooral in het geval van wilde dieren. Als het leven van een dier in gevaar is, wegen de voordelen van ingrijpen zwaarder dan de risico’s. En als een diersoort op het punt van uitsterven staat, doen natuurbeschermers soms een laatste wanhopige poging om het dier te redden.
Maar met panda’s nemen beheerders van dierentuinen keer op keer risico’s, alleen maar om meer jongen te fokken, terwijl ze de nare details voor het publiek verborgen houden.
Centraal in dit verhaal staat de National Zoo in Washington, die deel uitmaakt van de Smithsonian Institution. Panda’s horen bij het imago van de dierentuin sinds 1972, toen president Richard Nixon een paar muskusossen ruilde voor twee panda’s na zijn historische reis naar China.
Maar de Smithsonian Institution heeft – soms in samenwerking met het Chinese propaganda-apparaat – de realiteit van het kunstmatig fokken verbloemd, zo blijkt uit documenten.
Amerikaanse dierentuinen zeggen dat het houden en fokken van panda’s de wetenschappelijke kennis over de soort heeft vergroot. ‘Kritische interventie, waaronder fokken voor behoud, is noodzakelijk geweest voor het voortbestaan van reuzenpanda’s,’ aldus de San Diego Zoo in een verklaring.
Topprioriteit
Annalisa Meyer, een woordvoerder van de National Zoo, erkent dat de inspanningen om panda’s in het wild uit te zetten ‘nog steeds in ontwikkeling zijn’ en ze zegt dat het succes van het programma niet kan worden afgemeten aan het aantal dieren dat wordt vrijgelaten. Ze zegt dat panda’s in dierentuinen een ‘garantie tegen uitsterving’ zijn en dat de veiligheid van de dieren een topprioriteit is.
Ook komen geld en aandacht uit het Westen op een moment dat China natuurreservaten uitbreidt en strengere houtkapregels invoert.
Panda’s in dierentuinen laten zien dat mensen over de hele wereld van deze dieren houden en ze willen beschermen, zegt Melissa Songer, die als natuurbeschermingsbioloog aan de Smithsonian Institution verbonden is.
Panda’s in gevangenschap paren maar moeizaam. Vrouwtjes zijn hooguit drie dagen per jaar vruchtbaar. Mannetjes kunnen agressieve of onbekwame partners zijn.
Door de panda’s te willen redden, maken we ze het misschien juist moeilijker om zich voort te planten
Maar door de panda’s te willen redden, maken we ze het misschien juist moeilijker om zich voort te planten. Dierentuinen blijken al lang te weten dat het houden van panda’s in gevangenschap de kans op paren verkleint. Reuzenpanda’s in dierentuinen vertonen vaak ‘ander gedrag dan ze normaal vertonen, waardoor de voortplanting mislukt’, schreef de National Zoo in een vroeg onderzoeksvoorstel.
Heather Bacon, een dierenarts verbonden aan de Universiteit van Central Lancashire, in het noordwesten van Engeland, zegt dat het paren onder onze voorwaarden gebeurt. ‘Wij kiezen hoe ze zich voortplanten. Als ze niet willen paren, dwingen we ze,’ aldus Bacon, directeur van de Bear Care Group, die nauw samenwerkt met dierenverzorgers. ‘En de rechtvaardiging daarvoor is altijd zogenaamd het behoud van de soort. Is dat een legitieme rechtvaardiging?’
‘Want het enige wat we doen,’ voegt ze eraan toe, ‘is meer panda’s produceren die in gevangenschap leven en steeds weer hetzelfde moeten meemaken.’
Misstanden
Het pandaprogramma was bedoeld om misstanden op te lossen.
In de jaren 1980 stuurde China panda’s voor korte periodes naar buitenlandse dierentuinen, waar ze op fietsen reden en karretjes duwden, als kermisattracties. Velen waren in het wild gevangen. Er moest een rechtszaak aan te pas komen voordat Amerikaanse toezichthouders ingrepen.
Na jaren onderhandelen sloten Amerikaanse dierentuinen en de Chinese overheid een overeenkomst en de Amerikaanse Fish and Wildlife Service vaardigde in 1998 een reglement uit. Dierentuinen mochten panda’s telkens voor tien jaar huren, waarbij het geld naar natuurbehoud zou gaan.
Amerikaanse en Chinese wetenschappers spraken ook af om samen het fokken van panda’s te bestuderen. De populatie in gevangenschap vertoonde tekenen van inteelt. Pogingen tot kunstmatige inseminatie hadden gefaald.
Eind jaren 1990 en begin jaren 2000 vlogen wetenschappers van de National Zoo, de San Diego Zoo en andere instellingen naar de Chinese provincie Sichuan. Archieffoto’s en verslagen onthullen details van deze reizen, die zelden zijn besproken, maar die de basis legden voor het fokken van panda’s over de hele wereld.
Onderzoekers schoten op panda’s met verdovingspijltjes om ze te verdoven en legden ze vervolgens op brancards of planken. Ineengedoken tegen de kou in Spartaanse betonnen ruimten verzamelden de wetenschappers sperma van de mannetjes door een geëlektriseerde sonde in de anus in te brengen.
Ze noemden zichzelf het ‘spermateam’.
‘Het mannetje Ping Ping had maandenlang bloederige, dunne ontlasting en geen eetlust.’
Deze techniek, elektro-ejaculatie genoemd, wordt vaak gebruikt bij het fokken in gevangenschap. Maar de wetenschappers drogeerden sommige dieren met zuivere ketamine, een krachtig kalmerend middel dat dierenartsen meestal gebruiken in combinatie met andere medicijnen. Ketamine alleen kan een dier angstig maken en pijn bezorgen, en verdooft het soms niet goed genoeg, zoals een dierenarts van de National Zoo destijds in een presentatie toegaf.
Sommige panda’s waren light, jargon voor onvoldoende verdoofd, en leken tegen te stribbelen.
‘Het dier was light tijdens de hele procedure,’ schreef JoGayle Howard, een wetenschapper verbonden aan de National Zoo, in een dagboek dat ze bijhield tijdens haar reis in 1999. ‘Het dier kwam op een gegeven moment bijna van de tafel af (ik gebruikte deze keer alleen ketamine in plaats van ketamine en xylazine).’
‘Geweldig spermamonster met hoge score,’ voegde ze eraan toe.
Tijdens een afname schreef Howard dat Chinese wetenschappers het voltage hadden verviervoudigd tot een gevaarlijke 12 volt.
‘Ze gebruikten gevaarlijk hoge voltages en te veel stimuli op het mannetje Ping Ping nadat we vertrokken waren,’ schreef ze. ‘Hij had maandenlang bloederige, dunne ontlasting en geen eetlust.’
Experts zeggen dat elektro-ejaculatie voorzichtig moet worden gedaan, met een minimaal voltage. ‘Je kunt behoorlijk veel schade aanrichten,’ zegt Thomas Hildebrandt, een expert op het gebied van kunstmatig fokken aan het Leibniz Instituut voor Dierentuin- en Wildlife Onderzoek in Berlijn.
De Chengdu Research Base of Giant Panda Breeding, die vandaag de dag een derde van alle panda’s in gevangenschap houdt, ontkent ooit een overmatig voltage te hebben gebruikt of dieren op een andere manier schade te hebben berokkend. ‘Geen van onze reuzenpanda’s hebben gezondheidsschade opgelopen of zijn overleden tijdens een operatie als gevolg van het gebruik van ketamine,’ aldus het centrum in een verklaring.
Hildebrandt zegt dat kunstmatige inseminatie één keer per cyclus moet worden toegepast, nadat is vastgesteld op welk moment een vrouwtje het vruchtbaarst is. Maar Chinese wetenschappers insemineerden vrouwelijke panda’s herhaaldelijk. Bij één experiment insemineerden ze zeven vrouwtjes, verdoofd met alleen ketamine, stuk voor stuk zes keer in vijf dagen, wat betekende dat de panda’s tussen de behandelingen door nauwelijks tijd hadden om bij kennis te komen.
Beperkte kennis
Uit aantekeningen in het archief van de Smithsonian Institution blijkt dat Amerikaanse wetenschappers per ongeluk de baarmoeder van één panda hebben beschadigd tijdens een onderzoek. Op foto’s zijn panda’s te zien die overgeven. ‘Moeizame verdoving,’ schreven wetenschappers over een vrouwelijke panda met de naam Lei Lei in een fokcentrum in Wolong, in het westen van China. ‘Kokhalzen en braken. Niet volledig nuchter – voedsel en water. Procedure ingekort.’
Veel van de wetenschappers uit die tijd zijn inmiddels met pensioen of overleden en de National Zoo zegt geen gegevens te hebben van panda’s in China die gewond waren geraakt. De wetenschappers hadden destijds beperkte kennis over de voortplanting van panda’s. Woordvoerder Meyer merkt op dat deze vroege onderzoeksperiode heeft bijgedragen aan een betere verzorging en een ‘babyboom’ onder panda’s.
De aantekeningen maken duidelijk dat de wetenschappers de dieren geen kwaad wilden doen. Ze geloofden dat ze de soort aan het redden waren. Bij pogingen tot natuurbehoud is het welzijn van de soort vaak belangrijker dan dat van individuele dieren.
Howard werd een held op het gebied van natuurbehoud en is vereeuwigd in een museum in Chengdu.
Maar deze wetenschappers hebben een waanzinnige drang om panda’s te fokken in gang gezet die tot op de dag van vandaag voortduurt.
Al decennia lang geeft de Chinese dierentuinvereniging bonussen van 1400 dollar aan fokcentra en dierentuinen voor elk welpje dat zes maanden oud wordt. Degenen die ‘speciale prestaties’ leveren, kunnen tot 7050 dollar verdienen.
De fokcentra scheidden de welpen ook voortijdig van hun moeders.
Het budget van het centrum in Chengdu bevatte vorig jaar streefcijfers voor zwangerschappen en welpen. Dat is een stimulans om zo snel mogelijk dieren te fokken.
In 2017 bezocht Lung Yuan Chih, toen onderzoeker aan de Tsinghua Universiteit in Beijing, drie Chinese fokcentra voor haar proefschrift. Alle drie de centra voerden meerdere elektro-ejaculaties of bevruchtingen uit bij elke panda die geselecteerd was om te fokken, aldus Lung, die nu directeur is van het Taiwan Human-Animal Studies Institute.
Een gezonde soort heeft een grote verscheidenheid aan genen, waardoor de kans groter is dat de soort zich aanpast aan ziektes of veranderingen in de habitat. Daarom hielpen Amerikaanse wetenschappers bij het opstellen van gedetailleerde aanbevelingen over welke panda’s zich moesten voortplanten. Deze aanbevelingen werden vaak genegeerd, zo blijkt uit gegevens. In plaats daarvan richtten de Chinese centra zich vooral op dieren die geen problemen opleverden tijdens het fokproces.
De fokcentra scheidden de welpen ook voortijdig van hun moeders.
In het wild blijven welpen achttien maanden tot twee jaar bij hun moeder. In die tijd is het onwaarschijnlijk dat de vrouwtjes oestrus, of loopsheid, ontwikkelen. Om de moeders weer vruchtbaar te maken, haalden dierenverzorgers de welpen al veel eerder weg.
‘Soms hadden de moeders helemaal geen rustpauze,’ aldus een Chinese voormalige pandaverzorger die op voorwaarde van anonimiteit zijn verhaal doet uit angst voor represailles. ‘Ze bevielen elk jaar.’
Halverwege de jaren 2000 werden welpen kort na de geboorte naar crèches gebracht. Later werden vele ondergebracht bij ‘stiefmoeders’, oftewel andere pandavrouwtjes die als zoogsters fungeerden.
Zes welpen
Panda’s krijgen één of twee welpen per keer. Chinese pandaliefhebbers die webcambeelden in de gaten hielden, documenteerden in 2017 een vrouwtje in het centrum in Chengdu dat zes welpen onder haar hoede had.
James Ayala, een Amerikaanse gedragsonderzoeker die daar werkt, zegt dat het centrum de welpen zo veel mogelijk bij hun moeders houdt. Stiefmoeders worden alleen ingezet als moeders hun welpen afwijzen, zegt hij. ‘Nu weten we dat het ontzettend, echt ontzettend belangrijk is om ze bij de moeder te houden,’ stelt hij.
Hildebrandt, deskundige op het gebied van kunstmatig fokken, zegt dat hij met het centrum heeft samengewerkt en dat de praktijken aan het verbeteren zijn.
Een verslaggever van The New York Times bezocht Chengdu in september 2024. Het centrum gaf Ayala toestemming om met de journalist te spreken, maar weigerde om bestuurders, wetenschappers of pandaverzorgers aan het woord te laten.
Tijdens het interview kwamen personeelsleden en plaatselijke propaganda-ambtenaren herhaaldelijk tussenbeide om te melden dat bepaalde onderwerpen niet door de beugel konden. Dit waren onder andere het uitzetten van panda’s in het wild en kunstmatige inseminatie.
In een recent artikel getiteld Elektrocutie van reuzenpanda’s! Dat kan toch niet waar zijn? zegt de dierentuin dat kunstmatig fokken ongevaarlijk is.
‘Als we echt geïnteresseerd zouden zijn in het behoud van de panda, dan zouden we de panda’s in het wild helpen en ze niet daar weghalen’
Als ze oud genoeg zijn, kunnen Chinese panda’s per paar worden gehuurd.
Volgens de regels van het verhuurprogramma mogen dierentuinen geen winst maken met panda’s. Maar uit documenten blijkt dat, toen de details van het programma nog werden uitgewerkt, geld al het middelpunt van de discussie vormde.
In 1993 kwamen vertegenwoordigers van dierentuinen uit de Verenigde Staten en Europa bijeen in de National Zoo in Washington om een strategie uit te stippelen. De aantekeningen van die bijeenkomst staan vol typefouten, maar ze laten zien dat dierentuinbeheerders niet alleen geïnteresseerd waren in het tentoonstellen van een zeldzame diersoort; ze wilden welpen en noemden de overeenkomsten ‘fokleningen’.
‘Oude mannetjes,’ zei een wetenschapper van de National Zoo tijdens deze vergadering, ‘brengen niet zoveel geld op als een fokpaar.’
Sommige aanwezigen erkenden dat het verschepen van panda’s over de hele wereld weinig bijdraagt aan hun bescherming. ‘Als we echt geïnteresseerd zouden zijn in het behoud van de panda,’ staat er in de aantekeningen, ‘dan zouden we de panda’s in situ [in het wild] helpen en ze niet daar weghalen.’
Vandaag de dag moeten Amerikaanse dierentuinen afrekeningen van hun pandagerelateerde inkomsten indienen bij de Fish and Wildlife Service om te bewijzen dat ze geen winst maken. Panda’s zijn duur. Naast de huur die aan China betaald wordt, moeten dierentuinen ook geavanceerde verblijven bouwen en massa’s bamboe kopen.
Maar panda’s trekken grote donateurs aan.
In 1999, voordat zijn laatste panda’s arriveerden, lanceerde de National Zoo een fondsenwervingscampagne van 13 miljoen dollar, waaronder 10,5 miljoen dollar voor wat de dierentuin een ‘educatief centrum’ noemde.
Investering
Een intern document uit die periode adviseerde werknemers om vragen van een journalist over de geplande cadeauwinkel, het restaurant, de ruimte voor speciale evenementen en de kantoren voor fondsenwerving te ontwijken. Het gebouw is de ‘investering van de dierentuin in de toekomst van wilde dieren op aarde’, aldus het document. ‘Dus daarom willen we het educatieve centrum bouwen!’
De dierentuin, een non-profitinstelling, vraagt geen entreegeld. Maar uit documenten blijkt dat de dierentuin panda’s zag als een manier om ‘sterke samenwerkingen aan te gaan met bedrijven in de omgeving’.
De dierentuin regelde pandasponsordeals met Fujifilm en Animal Planet, werkte samen met lokale hotels om arrangementen samen te stellen waar donaties aan verbonden waren en liet pandamuismatten, golfballen en borrelglaasjes maken voor de cadeauwinkels.
Binnen een paar maanden na de aankomst van de panda’s Mei Xiang en Tian Tian waren er al een miljoen bezoekers door de poorten gekomen.
Maar de panda’s hadden het moeilijk.
Twee derde van de panda’s deed dingen als ‘ijsberen, met de kop schudden, in rondjes draaien en stereotiep kooiklimmen’
Wetenschappers hebben steevast ‘stereotypieën’ bij panda’s waargenomen, oftewel gedrag dat geassocieerd wordt met gevangenschap. Wetenschappers van de San Diego Zoo bestudeerden 47 panda’s in gevangenschap over de hele wereld, en in documenten die aan toezichthoudende instanties zijn overhandigd, verklaarden ze dat bijna twee derde van de panda’s dingen deed als ‘ijsberen, met de kop schudden, in rondjes draaien en stereotiep kooiklimmen’.
De omstandigheden in China tijdens die eerste jaren kunnen de dingen nog erger hebben gemaakt. Een wetenschapper uit San Diego schreef aan een pandaverzorger in de National Zoo dat panda’s vaak problemen hadden die voortkwamen uit wat hij hun ‘gevangenisverblijf’ in ‘duidelijk ondermaatse omstandigheden’ noemde.
Voor Mei Xiang en Tian Tian was het weer een uitdaging. Panda’s houden van een koel bergklimaat en in april 2001 kwijnde het paar weg in de hitte van Washington. ‘Hijgen,’ stond er steeds weer in de klinische aantekeningen. De dierentuin nam zijn toevlucht tot ijsblokken, besproeiing en airconditioning. Een woordvoerder zegt dat de dierentuin een temperatuur- en weerprotocol volgt.
Mei Xiang had een onregelmatige stoelgang nadat ze te veel eten had gekregen tijdens rondleidingen achter de schermen, schreef een verzorger. Toen de dierentuin een feestje gaf om haar miljoenste bezoeker te vieren, sliep ze erdoorheen.
Moeizaam fokproces
Als partners pasten Mei Xiang en Tian Tian niet zo goed bij elkaar.
‘Tian Tian viel Mei Xiang aan,’ schreef een dierenarts in 2002 na een vroege paringspoging. Latere paringspogingen mislukten.
Dus greep het personeel in. Mei Xiang beviel in 2005 na een enkele ronde van kunstmatige inseminatie.
Latere bevruchtingen bleken moeilijk te realiseren. Wetenschappers begonnen meerdere procedures in Mei Xiangs korte vruchtbare periode te proppen.
Volgens het federale beleid mogen dierentuinen in Amerika geen panda’s fokken met als enige doel jongen te verkrijgen. Uit notities van de dierentuinen uit die periode blijkt dat het personeel er herhaaldelijk aan werd herinnerd dat het fokken om wetenschap draaide en niet om welpen.
Beheerders hielden de inspanningen bij.
‘Helaas was dit het vierde jaar op rij dat Mei Xiang niet zwanger kon worden,’ meldde de directeur in 2010 aan de adviesraad van de dierentuin.
Het jaar daarop was bijzonder moeilijk. Mei Xiang braakte na haar eerste inseminatie. Toen het personeel haar verdoofde voor de tweede, ongeveer 24 uur later, kwam niet de volledige lading van de pijl vrij. Mei Xiang werd die dag vier keer geprikt, wat leidde tot een moeilijk herstel.
Meyer, de woordvoerder van de National Zoo, zegt dat het fokken nauwlettend in de gaten werd gehouden en voldeed aan het protocol.
In 2011 kondigde de dierentuin aan dat als Mei Xiang het jaar daarop geen jong zou voortbrengen, ze misschien zou worden teruggestuurd naar China.
‘De totale verkoop van merchandise is spectaculair gestegen’
Mei Xiang produceerde uiteindelijk vier overlevende welpen na minstens 21 rondes van kunstmatige inseminatie. Er werden slechts weinig details openbaar gemaakt en de Smithsonian Institution heeft geweigerd om bepaalde informatie vrij te geven.
Jaren later, in 2022, maakte The Smithsonian Channel een film over Mei Xiangs laatste welp, The Miracle Panda, in samenwerking met een bedrijf dat deel uitmaakt van China’s propaganda-apparaat. In de film wordt het kunstmatig fokken voorgesteld als snel, effectief en minimaal ingrijpend.
De woordvoerder van de dierentuin zegt dat filmmakers die toegang tot China willen, verplicht zijn om met bepaalde productiemaatschappijen te werken. De film is door de Smithsonian Institution beoordeeld op ‘wetenschappelijke nauwkeurigheid’, vertelt ze.
Vrijwel direct na elke geboorte stroomde het geld binnen.
‘De totale verkoop van merchandise is spectaculair gestegen,’ staat te lezen in een document uit 2006 van de fondsenwervingspartner van de dierentuin.
‘Hiermee worden veel activiteiten in de dierentuin, onderzoek en educatieve programma’s betaald,’ krabbelde een medewerker op een blocnote.
De bezoekersaantallen schoten omhoog en in 2010 waren negen van de tien best verkopende artikelen gerelateerd aan de panda.
Deskundigen zeggen dat China zijn genetisch waardevolste dieren meestal in eigen land houdt. Op een gegeven moment, zo blijkt uit de gegevens, hadden Tian Tian en Mei Xiang als koppel ‘de laagste waardering’.
De dierentuin zegt dat hun welpen gezond en genetisch belangrijk zijn. ‘Ze maken deel uit van het fokprogramma in China,’ zegt Pierre Comizzoli, een voortplantingsexpert van de National Zoo die veel van de inseminaties leidde. ‘Dus dit is extreem belangrijk.’
Privéjet
Op een gegeven moment hebben experts echter overwogen om een privéjet te gebruiken om sperma van een panda in San Diego te laten overvliegen dat genetisch gezien een ‘veel betere’ match was.
‘Wetenschappelijk gezien zijn deze dieren niet belangrijk voor de populatie,’ zegt Mads Frost Bertelsen, de zoölogisch manager van de dierentuin van Kopenhagen, over de panda’s die overzee zijn gestuurd. Zijn dierentuin heeft panda’s, maar heeft nog geen gebruik gemaakt van kunstmatige inseminatie. ‘De enige reden om het nu wel te doen zou van financiële aard zijn. We zouden meer inkomsten krijgen als we jongen hadden.’
Een van de dingen waar het pandaprogramma het meest op hoopte, was dat dieren die in gevangenschap waren gefokt op een dag zouden worden vrijgelaten om de populatie in het wild aan te vullen, zoals de dieren op de Ark van Noach.
Tien panda’s zijn met succes vrijgelaten, een aantal dat wordt rondgebazuind door het nationale bosbouwbureau van China. Maar er zijn er bijna net zoveel gestorven tijdens het proces, ontdekte The New York Times bij een analyse van nieuwsberichten. Twee panda’s stierven in het wild door een aanval of infectie en zes andere panda’s stierven tijdens een programma voorafgaand aan de vrijlating.
The New York Times telde meer dan een dozijn wilde panda’s die de rest van hun leven in gevangenschap bleven
Sinds 1995 zijn er meer panda’s uit het wild gehaald dan vrijgelaten, ontdekte The New York Times. Bosbouwers zeiden dat ze panda’s verzamelden die gewond waren geraakt of achtergelaten waren. Maar eenmaal in gevangenschap werden veel panda’s toegevoegd aan het fokprogramma, blijkt uit de gegevens.
The New York Times telde meer dan een dozijn wilde panda’s die de rest van hun leven in gevangenschap bleven, en nog eens een dozijn die daar vandaag de dag nog steeds verblijven. In 2018 probeerde China dit aan te pakken door verplicht te stellen dat gevangen dieren worden vrijgelaten zodra ze zijn hersteld.
Het bosbouwbureau heeft onze vragenlijst niet beantwoord, maar zegt dat The New York Times ‘de realiteit van de bescherming en het beheer van reuzenpanda’s in China verdraait’. Het bureau heeft niet gereageerd op een verzoek om meer informatie.
Panda’s die het grootste deel van hun leven in overzeese dierentuinen doorbrengen, worden nooit vrijgelaten. Dat geldt ook voor hun in het buitenland geboren welpen.
Toen Mei Xiangs eerste welp in 2010 naar China ging, bereidde de National Zoo zich voor op vragen. ‘Wat zou de toekomst van Mei en Tian zijn als ze terug zouden gaan?’ zo staat te lezen in een document van de communicatieafdeling.
‘Waar zouden ze heen gaan en wat zou er met ze gebeuren?’ gaat het document verder. ‘ANTWOORD NODIG.’
Vorig jaar kregen ze hun antwoord toen het koppel terugkeerde naar China met hun nakomeling Xiao Qi Ji.
De ouders gingen naar een ‘rusthuis’ in een pandacentrum in Sichuan. Terwijl de panda’s uit het zicht waren, deden er geruchten de ronde over hun behandeling.
Het centrum verzekerde pandafans dat ze het goed maken.
‘De online geruchten over het verbergen en mishandelen van drie reuzenpanda’s door het pandacentrum zijn niet waar,’ meldde het centrum in mei op het sociale medium Weibo. ‘Houd je strikt aan de waarheid, verwerp geruchten, respecteer feiten en maak onderscheid tussen goed en kwaad!’
