De Britse wetenschapsjournalist Ananyo Bhattacharya schreef een biografie over John van Neumann, een ongeëvenaard wetenschappelijk genie. Hij stond aan de basis van tal van technologische ontwikkeling, zoals de commerciële computer – en de atoombom.
De in Hongarije geboren en opgegroeide John von Neumann (1903-1957) geldt als een ongeëvenaard wetenschappelijk genie. Of het nu ging om de grondslagen van de wiskunde, kwantumtheorie, ballistiek, digitale computers of speltheorie, Von Neumann wist er alles van en kon het nog helder uitleggen ook. Volgens collega-wetenschappers beschikte hij dan ook over de snelste hersenen ter wereld. Aan hem wordt ook het basisontwerp van de hedendaagse commerciële computer toegeschreven. Halverwege de vorige eeuw was Von Neumann bovendien nauw betrokken bij de ontwikkeling van de atoombom in de VS.
De Britse wetenschapsjournalist Ananyo Bhattacharya publiceerde vorig jaar het boek The Man from the Future over Von Neumann. Verwacht geen biografie in letterlijke zin, de beschrijving van iemands levensloop, waarschuwt Ulf von Rauchhaupt in Frankfurter Allgemeine Zeitung. Bhattacharya concentreert zich in het boek ‘vrijwel uitsluitend op zijn wetenschappelijke werk, ook al zou je daar minstens een half dozijn wetenschappers op Nobelprijsniveau voor nodig hebben’. Von Rauchhaupt snapt dat het voor de auteur onbegonnen werk is om Von Neumanns werk een plaats te geven in de wetenschapsgeschiedenis. Geen enkele gespecialiseerde historicus is daartoe in staat, omdat die minstens vijf disciplines zou moeten beheersen. ‘Tenzij Von Neumann er zelf mee aan de slag zou gaan…’
‘Bhattacharya houdt het op een complex en fascinerend karakter, maar juist daar had ik meer over willen lezen’
In The New Republic constateert Samanth Subramanian dat Bhattacharya meer als cartograaf dan als biograaf te werk is gegaan. ‘Daardoor is de held van het verhaal soms pagina’s lang afwezig, terwijl de auteur een rijke intellectuele staalkaart van zijn ideeën, theorieën en denkwijzen presenteert en die met elkaar in verband brengt.’ Zo wordt volgens Subramanian duidelijk hoe Von Neumann zijn toekomst en ons heden heeft ontworpen: ‘Kijk goed om je heen en je ziet overal zijn vingerafdrukken.’
Criticus Jennifer Szalai van The New York Times is weliswaar onder de indruk van Bhattacharya’s boek, maar heeft na het lezen toch wat ambivalente gevoelens. Zo komt Von Neumann enerzijds op haar over als een Amerikaanse havik die een preventieve aanval op Rusland voorstelde, terwijl hij anderzijds als Centraal-Europeaan de theorie aanhing dat de mens altijd geneigd is samen te werken om te overleven: ‘Bhattacharya houdt het op een complex en fascinerend karakter, maar juist daar had ik meer over willen lezen.’
Stephen Budiansky is op voorhand sceptisch over populaire uiteenzettingen van de kwantumtheorie, maar geeft zich gewonnen na het lezen van The Man from the Future, schrijft hij in The Wall Street Journal: ‘In kristalhelder proza geeft Bhattacharya de essentie van mathematische en natuurkundige stellingen weer. Het is een ware krachttoer dat het boek ook nog eens leest als een trein.’
The Man from the Future van Ananyo Bhattacharya verscheen op 16 september in de Nederlandse vertaling van Hans van den Berg als De man uit de toekomst: het visionaire leven van John von Neumann bij Atlas Contact.
Door Diederik Samwel
