Roy Jacobsen onderzoekt in De onwaardigen de grijze zone tussen heldendom en verraad. Door de ogen van een Noorse jongensbende in de Tweede Wereldoorlog laat hij zien hoe morele grenzen vervagen wanneer overlevingsdrang de boventoon voert.
Voor zijn roman De onwaardigen verdiepte bestsellerauteur Roy Jacobsen, die met De onzichtbaren in 2017 als eerste Noor de shortlist van de Booker Prize haalde, zich in de ruim driekwart van zijn landgenoten die ‘onverschillig’ waren tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog. ‘Maar wat waren ze dan aan het doen, degenen die noch schurken noch helden waren?’, luidt volgens Ingrid Bentzrud van Dagbladet de hamvraag in ‘een boek van een verbluffend goede verteller, dat leest als een thriller’. In Göteborgs-Posten antwoordt Johan Werkmäster dat het in deze ‘warme en vermakelijke roman’ draait om een groep ‘ondeugende’ jongens uit een arbeidersmilieu die ‘hun tijd besteden aan stelen en het plegen van misdaden die geld en voedsel opleveren’. Gaandeweg komt het tot gewapende overvallen en zelfs moorden. ‘Bij gebrek aan morele richtlijnen wordt het steeds moeilijker om uit elkaar te houden wie deelneemt aan het verzet en wie verraad pleegt.’ Daarmee zet Jacobsen ‘de deur open naar een deel van de werkelijkheid dat niet strookt met de geschiedschrijving’, schrijft Johanne Boesdal voor de Deense literaire site BOG. ‘Hij probeert te vertellen hoe complex de oorlogsomstandigheden waren, zonder duidelijke slachtoffer- of schurkenrollen.’
‘Hij probeert te vertellen hoe complex de oorlogsomstandigheden waren, zonder duidelijke slachtoffer- of schurkenrollen’
Niels Dichov Lund van het Deense POV International zijn vooral de ‘briljant gedetailleerde stemmings- en situatiesignalen van een gedreven en stijlbewuste auteur’ bijgebleven. Wel betrapt hij Jacobsen op ‘te veel einddrama’ en moet die oppassen voor ‘een belerende toon’. Hij concludeert dat ‘hedendaagse oorlogen ons er voortdurend aan herinneren dat buitensporige omstandigheden en mentale turbulentie niet alleen tot het verleden behoren.’ ‘Realistische oorlogsliteratuur’, vindt Jytte Kjær Schou van Historie Online. Ze vermoedt dat Jacobsen zich zo ‘volledig kan onderdompelen in deze wereld en vertrouwd is met geweld en zorg voor elkaar’, omdat hij zelf ooit deel uitmaakte van een jongensbende.
De onwaardigen van Roy Jacobsen is in een vertaling van Maud Jenje verschenen bij De Bezige Bij.
