Het in 1931 verschenen Gripsholm, een kasteelroman van de Duitse schrijver Kurt Tucholsky lijkt op het eerste gezicht een luchtig boek, maar schijn bedriegt. De illusieloze roman was een inspiratiebron voor Annie M.G. Schmidt en Simon Carmiggelt.
Kurt Tucholsky (1890-1935) was al beroemd als satiricus, journalist en schrijver van vlijmscherpe korte verhalen toen hij in 1931 Gripsholm, een kasteelroman schreef, ‘een quasizorgeloos vakantieboek, waarin vriendschap, verliefdheid, geflirt in een driehoeksverhouding, goed eten en drinken en wandelingen in de natuur’ de overhand hebben, aldus de Nederlandse uitgever, Van Oorschot. Opvallend, want in deze jaren schreef de van oorsprong Duitse auteur verder alleen nog ‘hartverscheurende brieven’ aan intimi. Vier jaar later stierf hij aan een overdosis slaappillen. Vanwaar deze luchtige uitzondering?
Tucholsky brak al jong door als publicist, maar werd in de eerste jaren van de Eerste Wereldoorlog ingezet als soldaat aan het oostfront, een ervaring die hem voorgoed overtuigde van het pacifisme en antimilitarisme. Na de oorlog schreef hij in hoog tempo onder allerlei pseudoniemen artikelen waarin hij onder meer zijn landgenoten vergeefs probeerde te waarschuwen voor een aankomende oorlog. In 1924 verhuisde hij naar Parijs en later naar Zweden, waar hij uiteindelijk stierf.
Uit zijn brieven is op te maken dat hij die laatste jaren van zijn leven vol zelfverwijt was. Zo schreef hij over zichzelf: ‘Had een goudklomp in zijn hand, maar bukte zich om centjes op te rapen’, aldus The New York Review of Books. Andere citaten uit deze tijd: ‘Een satiricus is een gedesillusioneerde idealist’ en ‘Ik heb succes, maar geen enkele invloed’. NYRB noemt Gripsholm dan ook ‘een bedrieglijk lichte roman’, waarin ‘constant onheil op de loer ligt’. The Times Literary Supplement bespeurt tijdens het lezen ‘een treurig gevoel van verlangen, beroofd van enige hoop’. Tucholsky lijkt niet langer de illusie te hebben gehad anderen te overtuigen; volgens LA Review of Books is dit boek om die reden persoonlijker van aard.
Toch, schrijft NYRB, was zijn invloed op tijdgenoten en latere schrijvers niet gering – in Nederland vormde Tucholsky een inspiratiebron voor onder anderen Annie M.G. Schmidt en Simon Carmiggelt – zij het niet op politiek vlak. Martyn Goff van The Daily Telegraph noemt als een van de ‘buitengewone kenmerken van dit boek’ de moderniteit: ‘het zou recent geschreven kunnen zijn’. Ook modern in deze roman was zijn personage Lydia, ‘een vrouw die zich vaak wispelturig en belachelijk gedroeg, maar tegelijkertijd nuchter, warm en zeer onafhankelijk was,’ aldus The New York Times.
Gripsholm, een kasteelroman is 6 juli verschenen in een vertaling van Ard Posthuma.
Door Laura Weeda
