Nu we weer aan het werk zijn gegaan en het niet langer mogelijk is om direct vanuit je bed een Zoomvergadering in te rollen, staan velen van ons weer vroeger op om ons niet te hoeven haasten. En daarvoor is het belangrijk dat de wekker goed staat ingesteld.
Maar welk wekgeluid zorgt ervoor dat we bij het ontwaken optimaal alert zijn? Pythagoras stelde die vraag al rond 500 voor Christus. Hij geloofde dat specifieke liederen, met melodieën die energie opwekken, konden helpen om sufheid na het ontwaken tegen te gaan.
En hij had een punt, zo blijkt. Onderzoek toont aan dat bepaalde wekgeluiden inderdaad in staat zijn om die alertheid te verbeteren. Vooral geluiden die ‘melodieus’ zijn en die de luisteraar energie geven – denk bijvoorbeeld aan ABC van The Jackson 5 – zijn zeer geschikt om de dag effectief te beginnen.
Om te snappen waarom, moeten we inzicht hebben in hoe de manier waarop onze hersenen na het ontwaken reageren op prikkels van buitenaf.
Goed wakker worden is belangrijk
Verdwaasd wakker worden voelt nooit goed. De manier waarop we wakker worden kan niet alleen onze stemming en het verloop van de dag beïnvloeden, maar heeft ook invloed op onze cognitieve vaardigheden en het functioneren van onze hersenen. De cognitieve toestand van verminderde alertheid wordt wel ‘slaapinertie’ genoemd.
In sommige gevallen kan de verdwaasde staat na het ontwaken ook uren later nog risico’s opleveren
In sommige gevallen kan de verdwaasde staat na het ontwaken ook uren later nog risico’s opleveren, aangezien deze ons vermogen om kritieke beslissingen te nemen vermindert (wat bijvoorbeeld gevaarlijk is als het aankomt op gezonds- of veiligheidskwesties of tijdens het autorijden).
Hoe ontwaken je hersenen?
De overgang van slapen naar ontwaken is geen acute aangelegenheid, zo blijkt uit scans van de hersenen. Wakker worden is afhankelijk van complexe biologische processen, waaronder een verhoogde bloedtoevoer naar de hersenen. Studies laten zien dat hersengebieden die belangrijk zijn voor alertheid (de prefrontale corticale gebieden) er langer over doen om ‘op te starten’ dan gebieden die belangrijk zijn voor daadwerkelijk handelen (zoals de basale ganglia). Oftewel: je kunt wakker zijn zonder er helemaal bij te zijn.
Onderzoek heeft ook aangetoond dat de doorbloeding van de hersenen na het ontwaken kleiner is dan vóór het slapen gaan. Om alert wakker te worden zou het dus goed zijn als de herverdeling van de bloedstroom naar de hersenen wordt bevorderd. Bepaalde soorten geluid en muziek kunnen hieraan bijdragen.
Jonge volwassenen van 18 tot 25 jaar hebben een luider alarm nodig dan oudere mensen
Een andere factor die een rol speelt bij de alertheid tijdens het ontwaken, is in welke fase van je slaap je je bevond. Je voelt je minder snel suf als je wakker wordt uit een lichte slaap dan wanneer je in een trage-golfslaap of REM-slaap verkeerde.
De lichte slaapfase wordt gekenmerkt door Theta-golffrequenties (gemeten aan de hand van de elektrische activiteit van de hersenen) en in verband gebracht met een lodderig gevoel. In deze fase kan prikkeling van buitenaf, zoals het geluid van een wekker, iemand snel uit zijn slaap halen.
De diepe of trage-golfslaap daarentegen bestaat uit Delta-golffrequenties, die worden geassocieerd met bewusteloosheid. Uit is deze slaapfase is het moeilijker om volledig te ontwaken.
De doeltreffendheid van het wekgeluid hangt ook nog samen met leeftijd. Jonge volwassenen van 18 tot 25 jaar hebben een luider alarm nodig dan oudere mensen, en pretieners hebben weer een hogere drempel dan deze jonge volwassenen. Als je 18 bent heb je mogelijk een wekgeluid nodig dat wel 20 decibel luider is dan als je 80 bent.
Zijn geluidsfrequentie en melodie belangrijk?
Maar welk wekgeluid kun je dan het beste kiezen? Er zijn steeds meer aanwijzingen dat bepaalde alarmgeluiden een positieve invloed hebben op de prestaties van mensen na het ontwaken.
Een systematisch overzicht, dat we publiceerden in 2020, toont aan dat temporele frequenties (de toonhoogte van geluid, gemeten in Hertz) rond 500 Hz beter zijn voor het wekken van jonge kinderen dan varianten boven de 2000Hz.
We hebben geen onderzoek waaruit blijkt of dit ook voor volwassenen geldt, maar we gaan ervan uit dat dezelfde alarmsoorten voor deze groep ook gunstig zijn.
Gesproken meldingen, zoals iemand die ‘Word wakker!’ roept, werken beter dan hogere frequenties
Gesproken meldingen, zoals iemand die ‘Word wakker!’ roept, werken beter dan hogere frequenties. Maar ze zijn minder effectief dan de tonale piepalarmen van 500 Hz, die op de meeste mobiele telefoons standaard zijn geïnstalleerd.
We onderzochten ook hoe eigenschappen van muziek, en dan in het bijzonder melodie, een rol kunnen spelen bij het vergroten van alertheid. We ontdekten dat er een verband is tussen hoe ‘melodieus’ mensen het geluid van hun wekker ervaren, en hoe suf ze zich na het ontwaken voelen. Mensen die als alarm een melodie hebben die ze graag mee neuriën, voelen zich minder slaperig dan mensen met een standaard ‘piep’-alarm.
Naar aanleiding van deze bevindingen ontwikkelden we een ritmische melodie die leidde tot aanzienlijk betere prestaties tijdens en na het ontwaken dan standaard piepalarmen.
Andere studies tonen bovendien aan dat populaire muziek (die we als melodieus kunnen beschouwen) helpt om slaapinertie na een kort dutje tegen te gaan. Dit effect is nog groter als het gaat om muziek waar de luisteraar van houdt.
Wat kan ik doen om mijn wekker te optimaliseren?
Wat betekent dit alles in de praktijk? Gezien bovenstaande bevindingen, denken wij dat het perfecte wekgeluid aan de volgende voorwaarden moet voldoen:
– Het is een melodie die je makkelijk kunt meezingen of neuriën
– Het heeft overwegend een frequentie van rond de 500 Hz
– Het is niet te snel en niet te langzaam (100–120 BPM [beats per minute] is ideaal).
Hou ook in gedachten dat het alarm luider moet zijn voor jongere mensen (of voor bijzonder diepe slapers).
Als we kijken naar de standaardalarmen die op de meeste van onze apparaten beschikbaar zijn, valt er nog veel te winnen, vooral omdat onderzoek op dit gebied betrekkelijk nieuw is. We vermoeden dan ook dat het aanbod van downloads voor wekgeluiden zal gaan toenemen.
De meeste voorgeïnstalleerde alarmen op het juiste volume zullen erin slagen je wakker te maken. Maar een alarm dat voldoet aan hierboven beschreven kenmerken en is ontworpen op basis van recent onderzoek, zorgt ervoor dat je niet alleen wakker, maar ook meteen alert zult zijn.
