Voor de Vlaamse Kunstenaar Henri van Herwegen (1940-2019), oftewel Panamarenko, was mislukken ook een optie. Een overzichtstentoonstelling van zijn werk is nu te zien in het Kröller-Müller Museum.
Een aerodynamische ufo in de vorm van een klaproos, een hangmat met propeller-aandrijving, een gemotoriseerde rugzak of een fiets met vleugels. De bonte verzameling kunstobjecten van de Vlaamse kunstenaar Henri van Herwegen (1940–2019) weerspiegelt overduidelijk zijn obsessie voor vliegen. Dat blijkt al uit zijn pseudoniem: Panamarenko, afgeleid van Pan American Airlines and Company.
‘Panamarenko had van begin af aan een kras op zijn ziel’, schrijft Alexandra Wach in het Duitse Monopol Magazin: de wetenschap dat het vliegen niet meer uitgevonden hoefde te worden. ‘Met grenzeloos plezier ontwierp hij de meest uiteenlopende machines, die allemaal écht werkten. Dat ze hun bestemming niet bereikten, heeft te maken met zijn voorliefde voor ironie.’
Maar volgens Martha Schwendener, in een artikel voor het wereldwijde Artforum, hangt het er maar net af wat je van Panamarenko’s kunst verwacht: ‘Voor de kunstenaar is een werk ideaal wanneer het een natuurlijke vorm heeft, voor veel toeschouwers wordt dat bereikt zodra je ermee kunt vliegen. Maar om hem goed te begrijpen moet je weten dat opstijgen maar een van de maatstaven voor succes is.’
Aan de hand van zijn ‘prachtig geconstrueerde objecten en vliegmachines’ typeert Roberta Smith in The New York Times Panamarenko als een kunstenaar die ‘met speels gemak de weg van wetenschap naar natuur naar fantasie aflegt zonder ooit het domein van de kunst te verlaten.’ En volgens haar ‘doet het er niet toe dat de apparaten niet werken; de kunst zit hem in het falen.’
Ook het Waalse dagblad Le Soir benadrukt in Panamerenko’s necrologie zijn combinatie van wetenschap, industrieel ontwerp en verbeelding. Maar vooral ook zijn fascinatie voor échte, natuurlijke vleugels springt eruit: ‘Terwijl hij voortdurend bezig was de techniek in zijn apparaten te verbeteren, probeerde hij mechanisch de vleugelslag van libellen en vlinders te benaderen.’
In New York Art World stelt Donald Goddard dat het bij Panamarenko draait om materie en illusie. Met bijvoorbeeld ‘visnetten, rubber banden, cellofaan, batterijen en elektriciteitsdraden wil hij de natuurlijke wetten van zwaartekracht, magnetisme, zonlicht en luchtdruk tastbaar maken.’ Wie zijn kunstwerken vervolgens als ‘immaterieel beschouwt, ontdekt vanzelf de lichtheid en transparantie ervan’.
De overzichtstentoonstelling Reise in den Sternen van Panamarenko is tot en met 13 maart 2022 te zien in het Kröller-Müller Museum in Otterlo.
Door Diederik Samwel
